همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس
تفاوت بورس و فرابورس چیست؟
یکی از اهداف مهم شرکتهای مختلف ورود به بازار سرمایه است، زیرا ورود یک شرکت به بازار سرمایه نشان‌دهنده رشد آن شرکت و معرفی آن در سطح کشور است. درجه اعتبار و ارزش شرکت‌هایی که سهامشان در بازارهای مالی خریدوفروش می‌شوند بسیار بالاست، بنابراین شرکت‌ها در رقابت برای ورود به این بازار هستند.
معرفی بازارهای مختلف بازار سرمایه
به طورکلی بازار سرمایه، بازاری است که در آن خرید و فروش ابزارهای مالی صورت می‌پذیرد. ابزارهایی مانند اوراق قرضه یا اوراق بهادار و… . بازار سرمایه از بازار پولی بزرگ‌تر و دارای اهمیت بسیاری است و خود به دو دسته بازار اولیه یا بازار دست اول، بازار همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس ثانویه یا بازار دست دوم تقسیم می‌شود.
بازار اولیه:
بازاری که در آن برای اولین بار سهام یک شرکت یا یک واحد اقتصادی عرضه می‌شود و چون برای اولین بار این سهام عرضه شده است، فروشنده آن در اصل همان ناشر اوراق است و عایدی به دست آمده از عرضه این سهام منبع تأمین مالی آن شرکت خواهد شد.
بازار ثانویه:
بازاری است که در آن امکان خرید و فروش دوباره یا چند باره برای سهمی که اولین بار توسط شرکت عرضه شده است وجود دارد. سرمایه‌گذاران به جای اینکه خودشان به طور مستقیم از شرکتهای ناشر اوراق را خریداری کنند، از سرمایه‌گذاران قبلی آنها را می‌خرند. بازارهای بورس و فرابورس، بازار ثانویه هستند.
بر اساس اینکه چه نوع سهمی در بازار ثانویه مبادله می‌شود، این بازار به چهار دسته تقسیم می‌شود:
بازار اول: مرتبط با سهام شرکتهای بورسی که در بورس معامله می‌شوند.
بازار دوم: مرتبط با سهام شرکتهای غیر بورسی که در فرابورس معامله می‌شوند.
بازار سوم: مرتبط با سهام شرکتهای بورسی که در فرابورس معامله می‌شوند.
بازار چهارم: بازاری که مرتبط به معاملات خصوصی است و بدون کارگزار و معامله‌گر، توسط شبکههای الکترونیکی صورت می‌گیرد. معمولاً معاملات عمده و بلوکی در بازار چهارم انجام می‌شوند و نهادها، عمده سرمایه‌گذاران این بازار هستند. (چنانچه در طول خواندن این مقاله با سوالی نظیر : چه مشخصه ای در معاملات بلوکی وجود دارد؟ می توانید بر روی سوال کلیک کنید تا اطلاع بیشتر کسب کنید.)
بازار بورس چیست؟
قبل از بیان اینکه همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس تفاوت بورس و فرابورس چیست باید شناختی نسبت به این دو بازار داشته باشیم. بازار بورس محلی است که در آن دارایی‌های مختلف مورد معامله قرار می‌گیرند. در دسته‌بندی کلی بازار بورس به سه دسته طبقه‌بندی می‌شود. بورس کالا، بورس ارز و بورس اوراق بهادار.
به بازاری که دارایی‌های واقعی و فیزیکی مانند کالا در آن معامله می‌شوند، بورس کالا گفته می‌شود. به بازاری که در آن دارایی‌های مالی و یا به اصطلاح کاغذی (مانند سهام شرکت‌ها و اوراق مشارکت و..) خرید و فروش می‌شوند، بورس اوراق بهادار و به بازاری که در آن پول‌های خارجی دادوستد می‌شوند، بورس ارز می‌گویند که در حال حاضر بورس ارز در ایران فعالیت ندارد.
در این بازار برای سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران قوانینی وجود دارد که منافع هر دو طرف را حفظ می‌کند. سرمایه‌گذاری در بورس با هر میزان مبلغ امکان‌پذیر است. به‌عبارت دیگر، هر فرد حقیقی یا حقوقی با حداقل همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس سرمایه که در حال حاضر ۵۰۰ هزار تومان است، می‌تواند سهام شرکتهای موجود در بازار سرمایه‌گذاری را خرید و فروش کند و از منافع آن برخوردار شود.
بازار فرابورس چیست؟
همان‌طور که گفته شد ورود به بازار اوراق بهادار از اهداف مهم هر شرکتی است اما دستیابی به این بازار برای بسیاری از شرکت‌ها میسر نیست زیرا شرایط لازم برای پذیرش را ندارند به همین منظور در آبان سال ۱۳۸۷ بازار فرابورس ایران تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار و با مجوز شورای عالی بورس فعالیت خود را آغاز کرد.
ساختار و جایگاه قانونی فرابورس ایران همانند بازار بورس است با این تفاوت که شرایط پذیرش شرکت‌ها و معامله در آن ساده‌تر است. فرابورس توانست بخشی از بازار سرمایه را که شرایط ورود به بازار بورس را نداشتند، سازمان‌دهی کند تا با سازوکارهایی ساده‌تر و در سریع‌ترین زمان به بازار مالی وارد شوند و در بهبود شرایط اقتصادی و مالی کشور مثمرثمر باشند.
بــازار سهام فرابورس ایران شامل پنج بازار اول، دوم، بازار پایه(زرد، نارنجی و قرمز)، بازار سوم و ابزارهای نوین مالی است. در بازار اول فرابورس، سهام شرکت‌ها و واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری معامله می‌شود در بازار دوم تنها شرکتهای سهامی عام حضور دارند که شرایط لازم برای حضور در بازار دوم را دارند و البته باید گفت شرایط آن ساده‌تر از بازار اول است.
در بازار دوم سهام شرکتهای زیان‌ده، تازه تأسیس و شرکت‌هایی که با افزایش سرمایه قصد دارند از سهامی خاص به سهامی عام تبدیل شوند نیز پذیرفته می‌شود. بازار پایه نیز یکی از بازارهای فرابورس ایران است و تفاوت آن با دو بازار اول و دوم این است که شرکتهای این بازار فرآیند پذیرش را طی نمی‌کنند. بازار پایه به سه بازار پایه زرد، نارنجی و قرمز تقسیم‌بندی شده است و دامنه نوسان روزانه آنها، به ترتیب، ۳، ۲ و ۱ درصد است.
تفاوت بورس و فرابورس چیست؟
حال که نسبت به دو بازار بورس و فرابورس شناخت پیدا کردیم در ادامه به تفاوت بورس و فرابورس می‌پردازیم و مهمترین آنها را بیان می‌کنیم.
- یکی از تفاوت‌های اساسی بورس و فرابورس، تفاوت در ساختار آنها است. بورس شامل دو بازار اول و دوم است. در صورتی که فرابورس پنج بازار دارد. بازارهای متنوع در فرابورس برای جذب سلایق مختلف صورت گرفته تا سرمایه‌گذاران در شرکتهای مختلف سرمایه‌گذاری کنند و ریسک سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهند. نکته دیگر اینکه، در بازار بورس شرکت‌هایی که در همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس بازار دوم فعالیت می‌کنند، اگر عملکرد مناسب داشته باشند به بازار اول منتقل می‌شوند و بالعکس.
- پذیرش شرکت‌ها در فرابورس با سهولت بیشتری صورت می‌گیرد در واقع معیارهای پذیرش در فرابورس نسبت به بورس ساده‌تر است. معیارهایی چون: حداقل سرمایه ثبت شده شرکت، حداقل سهام شناور، حداقل تعداد سهامداران، حداقل سابقه فعالیت شرکت در صنعت مربوطه، زیان انباشته و…
- تفاوت چندانی در روش معامله در این دو بازار وجود ندارد اما انعطاف زمانی در معاملات فرابورس بیشتر است. خرید و فروش از طرق پلتفرم‌های آنلاین صورت می‌گیرد اما ساعات انجام معاملات در فرابورس در برخی روزها تمدید می‌شود.
- تفاوت بورس و فرابورس در قوانین جاری در این دو بازار هم مشهود است. قوانین استاندارد در بازار فرابورس از انعطاف بیشتری برخوردار است و قوانین در بیشتر مواقع با توافق طرفین صورت می‌گیرد. البته این موضوع باعث می‌شود که قیمت‌ها از شفافیت کمتری برخوردار باشند و ریسک‌پذیری بیشتری را طلب می‌کند. این در حالی است که در بازار بورس به علت شفافیت قیمت‌ها این ریسک‌پذیری بسیار کمتر است.
- حد نوسان روزانه برای شرکتهای بازار بورس، 4 درصد و برای شرکتهای بازار فرابورس 5 درصد است و بازار فرابورس یک درصد بیشتر از بازار همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس بورس نوسان روزانه دارد.
مزیت‌های بازار فرابورس
تمام مزایایی که برای بازار بورس در قانون بازار مقرر شده برای بازار فرابورس هم وجود دارد. به طور خلاصه دربیان تفاوت‌های بازار بورس و فرابورس به مواردی اشاره کردیم که در حقیقت بخشی از آنها جزئی از مزیت‌های بازار فرابورس محسوب می‌شدند همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس اما در ادامه این بحث به باقی مزیت‌های این بازار اشاره می‌کنیم. بازار فرابورس برای سهامداران خود جذابیت‌هایی دارد. ازجمله:
- افزایش قیمت و سوددهی: سرمایه‌ای که با تورم ارزش خود را از دست می‌دهد و قدرت خریدی که روزبه‌روز در حال کاهش است با سرمایه‌گذاری در سهام شرکتهای فرابورس حفظ می‌شود. البته میزان سوددهی شرکت بسته به مدیریت شرکت، تقاضای بازار و اوضاع کلی اقتصاد جامعه دارد.
- معافیت مالیاتی: در پرداخت مالیات، شرکتهای فرابورسی از پرداخت ۱۰ درصد مالیات معاف هستند.
- داشتن حق رأی: در مجمع عمومی، صاحبان سهام شرکت‌ها به نسبت تعداد سهام خودشان حق رأی دارند.
- تنوع سرمایه‌گذاری: اوراق بهاداری که در فرابورس عرضه می‌شود تنوع زیادی دارند و این موضوع سبب می‌شود سرمایه‌گذاران سهم‌های مختلفی را انتخاب کنند و ریسک خود را پایین بیاورند.
- اطمینان از محل سرمایه‌گذاری: اگر شرکتی نتواند شرایط و ضوابط مشخص شده در بازار فرابورس را داشته باشد جایی در این بازار ندارد، بنابراین شرکتی در این بازار پذیرفته می‌شود که می‌تواند اطمینان خاطر سرمایه‌گذار را جلب کند.
- اولویت خرید سهام جدید الانتشار: سهامداران شرکت در خرید سهام جدید شرکت، نسبت به سایر خریداران اولویت دارند.
- سهولت در نقل و انتقال سهام: نقل و انتقال سهم شرکت‌ها در بورس فرآیندی ساده و کم هزینه است و نیاز به صرف وقت زیاد یا گذراندن مراحل اداری پیچیده ندارد.
- اطلاع رسانی هماهنگ به سرمایه‌گذاران: مراجع رسمی برای اطلاعرسانی به عموم مردم، پس از پذیرفته شدن شرکت در فرابورس ایجاد می‌شوند و با ارائه گزارش‌های دقیق بستری برای اعتماد سپرده‌گذاران فراهم می‌آورند.
- امکان وثیقه‌گذاری سهام و اخذ تسهیلات بانکی: بعد از پذیرفته شدن سهام شرکت‌ها در فرابورس، امکان وثیقه‌گذاری سهام و گرفتن تسهیلات بانکی بر روی سهم به وجود می‌آید زیرا شبکههای بانکی کشور، سهام شرکتهای پذیرفته شده را برای دریافت تسهیلات خود بــه رسمیت می‌شناسند. البته باید به این موضوع توجه کرد که هنگامی که سهام وثیقه می‌شود دیگر امکان انجام معامله روی آن وجود ندارد.
- اوراق مشارکت و گواهی سپرده: پذیره‌نویسی و انتشار اوراق مشارکت و گواهی سپرده و معامله دست‌دوم این اوراق در فرابورس انجام می‌شود. در واقع شرکتهای پذیرفته‌شده در فرابورس، با ارائه مدارک لازم به سازمان بورس و اوراق بهادار منابع مالی طرح‌های موردنظر خود را از طریق انتشار این اوراق تأمین می‌کنند.
- خروج آسان از فرابورس: اگر تحت هر شرایطی، شرکتی تصمیم گرفت که از فرابورس خارج شود به سهولت و با گذراندن فرآیند مشخص و ثابتی می‌تواند از این بازار خارج شود و یا حتی به شرکت سهامی خاص تبدیل شود. در واقع شرکتهای حاضر در فرابورس آسان‌تر می‌توانند به بازارهای دیگر منتقل شوند.
- سهولت پذیرش: پذیرش شرکتهای سهامی عام در فرابورس نسبت به بورس شرایط کمتری می‌خواهد. و درنتیجه معمولاً دوره زمانی پذیرش شرکت‌ها کمتر از یک ماه به طول می‌انجامد.
- نبود حجم مبنا: در بازارفرابورس حجم مبنا وجود ندارد و این امر سبب شده تا معاملات روان‌تر صورت پذیرد و نقد شوندگی بالاتری داشته باشند. در اصل عرضه و تقاضا برای سهام درزمان کوتاهی به تعادل می‌رسد و صف‌های خرید و فروش برای مدت زیادی ادامه نمی‌یابد.
سخن آخر
حال که با بازار بورس و فرابورس آشنا شدیم و نسبت به تفاوت بورس و فرابورس شناخت پیدا کردیم با دید بازتر و بینش بهتری به معامله در این بازارها می‌پردازیم، زیرا که مزایای سرمایه‌گذاری در بورس فراوان است و در صورت یادگیری آموزش سرمایه‌گذاری در بورس و شناخت مفاهیم ذکر شده، می‌توانید به بازدهی دلخواه خود دست پیدا کنید.
سوالات رایج بازار فرابورس
رایج‌ترین بازارها در فرابورس ایران، بازار اول، بازار دوم و بازار پایه است. نمادهایی که در بازار اول فرابورس درج می‌شوند دارای ریسک کمتری نسبت به بازار دوم هستند و به همین ترتیب نمادهای بازار اول و دوم ریسک کمتری نسبت به بازار پایه دارند. بازار پایه از شرکت‌هایی که ورشکسته شده‌اند یا در معرض ورشکستگی هستند، تشکیل شده است. همچنین شرکت‌ها در این بازار، بسته به میزان ریسک سرمایه‌گذاری به سه تابلو زرد (دامنه نوسان ۳ درصد)، نارنجی (دامنه نوسان ۲ درصد) و قرمز (دامنه نوسان ۱ درصد) دسته‌بندی می‌شوند.
ابزارهای نوین مالی برای تامین منابع بنگاه‌های اقتصادی/انتشار اوراق بدون ضامن با رتبه بندی موسسات
معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: عمدتا تامین مالی به‌نظام بانکی متکی بوده و اوراقی که تاکنون منتشر شده نیز نیازمند ضامن بانکی بوده، اما با ايجاد موسسات رتبه‌بندي می‌توان اوراق بدون ضامن منتشر كرد و این مساله از اتکای شرکت‌ها به نظام بانکی برای ضمانت‌ها می‌کاهد.
به گزارش خبرنگار ایمنا حسن امیری در نشست بررسی وضعیت فعلی و دورنمای بازار سرمایه در اتاق بازرگانی اصفهان، اظهار داشت: در حال حاضر، شمار زیادی از واحدهای تولیدی زیر ظرفیت کار می‌کنند و بسیاری از آنها هم با تعطیلی مواجه شده‌اند
وی افزود: معضل دیگر مربوط به کمبود نقدینگی شرکت‌هاست که بازار سرمایه می‌تواند در زمینه تامین مالی به شرکت‌ها و فعالان اقتصادی کمک شایانی کند؛ ازاین‌رو با استفاده از امکانات تامین مالی بازار سرمایه، تولید شرکت‌ها افزایش می‌یابد و این اتفاق نیز روی قیمت سهام EPE اثر مثبتی برجای می‌گذارد.
به گفته معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار، طی چند سال اخیر بازار سرمایه تلاش کرده انواع اوراق را طراحی و به شرکتهای مختلف معرفی کند و یکی از آنها اوراق رهنی است که در سال گذشته رونمایی شد.
وی تاکید کرد: این اوراق، تقویت بخش مسکن را به‌عنوان موتور محرکی برای بخش‌های مختلف اقتصادی کشور در پی دارد.
امیری همچنین اضافه کرد: با استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه، بسیاری از پروژه‌های بزرگ می‌توانند تامین مالی شوند.
کاهش اتکا به‌نظام بانکی به‌وسیله اوراق اجاره سهام
به گفته وی از دیگر امکاناتی که توسط بازار سرمایه فراهم‌شده، اوراق اجاره سهام است که مجوز این اوراق به تازگی در کمیته فقهی سازمان بورس اخذ شده است.
معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار افزود: این اوراق اجاره برای شرکتهای سرمایه‌گذاری بسیار مفید است؛ برای نمونه شرکتی که در پرتوی خود سهامی دارد اما تمایلی به فروش آن ندارد، می‌تواند به پشتوانه این اوراق تامین مالی کند. همچنین زمانی که مراحل مربوط به دستورالعمل این اوراق به‌طور کامل طی شود می‌تواند برای شرکتهای هلدینگ نیز ثمربخش باشد.
وی همچنین یکی از محورهای مهم در تامین مالی شرکت‌ها را بحث ضمانت‌ها دانست و گفت: عمدتا تامین مالی به‌نظام بانکی متکی بوده و اوراقی که تاکنون منتشر شده نیز نیازمند ضامن بانکی بوده، اما با ايجاد موسسات رتبه‌بندي می‌توان اوراق بدون ضامن منتشر كرد و این مساله از اتکای شرکت‌ها به نظام بانکی برای ضمانت‌ها می‌کاهد.
امیری در پایان از الزامات بازار سرمایه را امکان ورود شرکتهای جدید به این بازار عنوان کرد و افزود: پیش از این، قواعد نسبتا دشوار موجود در سایر بازارها برای پذیرش شرکتهای کوچک‌تر مانع از ورود آنها به بازار سرمایه و بهره‌‌مند شدن از امکانات آن می‌شد اما اکنون فرابورس ایران امکان ورود شرکت‌ها با اندازه و دسته‌بندی‌های مختلفی را به بازار سرمایه فراهم آورده است.
03117/117/4
همه چیز درباره «صکوک»
دنیای اقتصاد : گروه بورس-: در کشورهای توسعه یافته، بازارهای مالی از جایگاه خاصی برخوردارند، در حالی که در ایران، بانک‌ها نقش محوری در اقتصاد دارند؛ به این معنا که مردم حضور در بانک‌ها و سرمایه‌گذاری در سپرده‌ها را به واسطه دریافت سود تضمین شده (هرچند کم باشد) مطمئن‌ترین روش برای حفظ ارزش سرمایه خود می‌دانند.
هرچند بخشی از این امر را باید به دلیل ناآشنایی مردم با بورس و بازارهای مالی دانست. این عدم آشنایی تا اندازه‌ای است که استقبال عمومی مردم حتی از اوراق مشارکت و صکوک (که با سود بسیار بالاتر از شبکه بانکی فاقد هرگونه ریسک هستند) در بازار فرابورس قابل توجه نیست؛ اوراقی که به جای سود روزشمار ۶ درصدی، سود ۱۷ درصدی را به صورت روزشمار و بدون جریمه در اختیار سرمایه‌گذاران می‌گذارند، اما هنوز عامه مردم با آن بیگانه‌اند. در گفت‌وگوی زیر که با مجید پیره، کارشناس مالی اسلامی و مشاور فقهی سازمان بورس اوراق بهادار، صورت گرفته، موارد لازم برای سرمایه‌گذاران در مورد اوراق پربازده و کم‌ریسک صکوک تشریح شده است.
مفهوم صکوک چیست و تفاوت آن با اوراق مشارکت عادی در چیست؟
کلمه «صکوک» از جمع «صک» در زبان عربی گرفته شده است که در فارسی به «اوراق بهادار» ترجمه شده است. در واقع صکوک، گواهی‌هایی با ارزش اسمی یکسان هستند که پس از عملیات پذیره‌نویسی، مبلغ مندرج در آن توسط خریدار به ناشر پرداخت می‌شود و دارنده آن، مالک بخشی از دارایی‌ها و منافع حاصل از یک پروژه یا سرمایه‌گذاری خاص است.
صکوک در شکل کلی، همه انواع اوراق بهادار اسلامی را در برمی‌گیرد و با توجه به اینکه اوراق مشارکت نیز در انواع اوراق بهادار اسلامی طبقه‌بندی می‌شود، بنابراین می‌توان گفت اوراق مشارکت هم یکی از انواع صکوک به شمار می‌آید.
انواع صکوک کدامند؟
صکوک به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
صکوک با نرخ بازدهی ثابت.
صکوک با نرخ بازدهی متغیر.
اوراق صکوک اجاره و مرابحه از انواع صکوک با نرخ بازدهی ثابت و اوراق مشارکت و مضاربه از صکوک با نرخ بازدهی متغیر هستند.
هر یک از انواع صکوک با چه هدفی مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
ابزارهای مالی اسلامی، کارکردهای تامین مالی مختلفی دارند و هر یک می‌توانند در حوزه معینی مورد استفاده قرار گیرند.به طور مثال اوراق مرابحه، ابزار تامین مالی با سررسید کمتر از یک سال است و بنابراین، برای تامین مالی کوتاه‌مدت مناسب است؛ یا اوراق اجاره از انواع صکوک با دوره سررسید بیش از یک سال است و در بخش اوراق بلندمدت طبقه‌بندی شده است.بنابراین می‌توان گفت با توجه به دوره سررسید اوراق، بنگاه‌های اقتصادی در شرایط گوناگون از مدل‌های مختلف صکوک استفاده می‌کنند و در واقع بنگاه‌هایی که در پی تامین مالی کوتاه‌مدت با ارقام خرد هستند به دنبال اوراق مرابحه و آنها که به دنبال سررسید بلندمدت هستند، به دنبال اوراق اجاره می‌روند.اوراق مضاربه نیز اوراق بهاداری است که براساس عقد مضاربه طراحی شده است. ناشر اوراق مضاربه با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان را جمع‌آوری کرده و به عنوان مضاربه در اختیار بانی قرار می‌دهد تا آنها را در فعالیت اقتصادی سودآوری به کار گیرد و در پایان هر دوره مالی، سود حاصله را براساس نسبت‌هایی که روی اوراق نوشته شده، میان خود و صاحبان اوراق تقسیم کند.
مراحل اجرایی انتشار صکوک اجاره برای متقاضیان تامین مالی چیست؟
انتشار اوراق بهادار اسلامی (صکوک) از روش‌های مختلفی انجام می‌شود. در انتشار صکوک اجاره، بنگاه مالی برخی از دارایی‌های خود که قابلیت خلق جریان نقدینگی دارند را شناسایی کرده و آنها را از طریق بازار سرمایه به سرمایه‌گذاران می‌فروشند. سرمایه‌گذارانی که در خرید این اوراق مشارکت دارند، همان افرادی هستند که دارنده صکوک محسوب می‌شوند و در واقع به صورت مشاع، مالک دارایی می‌شوند.دارندگان صکوک بعد از کسب مالکیت مشاع دارایی، آن را به همان بنگاه مالی اجاره می‌دهند و اجاره بها را در دوره معینی دریافت می‌کنند.
در حقیقت در الگوی صکوک اجاره، نرخ اجاره بهای پرداختی به دارندگان صکوک، همان نرخ سود دریافتی سرمایه‌گذاران است.
درخصوص متغیر ریسک چه مطالعات و محاسباتی قبل از انتشار صکوک انجام می‌گیرد؟
برخی از انواع صکوک با نرخ بازدهی ثابت، ریسک کمتری دارند و در مقابل صکوک با نرخ بازدهی متغیر از ریسک بیشتری برخوردارند.
از آنجا که بین ریسک و بازده نسبت مستقیم وجود دارد در نتیجه افراد با پذیرش ریسک بالاتر به دنبال بازدهی بیشتر هستند که این مورد درباره صکوک هم صادق است. سرمایه‌گذاران در صکوک پرریسک، در صورتی حاضر به سرمایه‌گذاری هستند که نرخ سود بیشتری دریافت کنند.نکته مهم در ریسک صکوک این است که درآمد آن از محل یک دارایی واقعی حاصل می‌شود و به همین دلیل، مخاطره آن نسبت به ابزارهای مالی مانند اوراق قرضه کمتر است.در شرایطی که ریسک برخی از ابزارها در نظام مالی غربی می‌تواند بحران‌زا باشد، ریسک ابزارهای مالی اسلامی بحران‌زا نیست و این مساله، یکی از مزایای بزرگ صکوک نسبت به اوراق بهادار غیراسلامی است.
مرجع تعیین‌کننده مقبولیت ریسک برای انتشار صکوک چیست؟
نهاد خاصی متولی سنجش ریسک صکوک نیست و در واقع ارزیابی ریسک صکوک بستگی به خود سرمایه‌گذاران دارد، به طوری که هر کدام از افرادی که در انواع صکوک سرمایه‌گذاری می‌کنند، سطح متفاوتی از ریسک را می‌پذیرند.
در ایران اوراق صکوک به عنوان اوراق بدون ریسک نزد سرمایه‌گذاران شناخته شده است. تا چه حد این طرز تلقی را صحیح می‌دانید؟
این مطلب را از نظر شخصی قبول ندارم، چون در ایران انتشار اوراق بیشتر از طریق مدل‌های بدون ریسک صورت گرفته، این در حالی است که در برخی بازارهای مالی اسلامی، صکوک‌هایی با ریسک بالاتر منتشر می‌شود.
نرخ سود ۱۷ تا ۵/۱۷ درصدی کنونی، چگونه برای اوراق صکوک به دست آمده است؟
نرخ سود کنونی صکوک در همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس مقایسه با سایر اوراق بهادار رقیب، تعیین و مشخص می‌شود.
در شرایط کنونی که نرخ سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت، وضعیت مشخصی دارند، نرخ صکوک اجاره نیز باید به صورتی تعیین شود که برای سرمایه‌گذاران به عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری جذاب به حساب آید و به همین دلیل، صکوک تاکنون با نرخ‌های مورد اشاره منتشر شده‌اند.
در بازارهای مالی دنیا نرخ بازده صکوک چگونه است؟
بستگی به ساختار و نوع صکوک، نرخ بازده آن متفاوت است. در برخی مدل‌های صکوک، حداقل نرخ سودی تضمین می‌شود که به سرمایه‌گذاران پرداخت شود، این در حالی است که برخی دیگر هیچ تضمینی برای پرداخت سود ندارند.
چرا پس از یک دوره انتشار سریع و گسترده اوراق صکوک، در حال حاضر انتشار اوراق جدید با رکود مواجه شده است؟
علت عمده این رکود، نرخ بالای سود اوراق است که متقاضیان تامین مالی را تحت فشار قرار می‌دهد. برای رفع این مشکل نیز سازمان بورس در حال مذاکره است تا نرخ اوراق به گونه‌ای تنظیم شود تا هم برای متقاضیان تامین مالی و هم برای سرمایه‌گذاران مطلوب باشد و به‌این ترتیب بازار نوپای صکوک تقویت خواهد شد؛ البته این فرآیند زمانبر است.
آشنایی و استقبال مردم و متقاضیان انتشار از صکوک در بازار سرمایه چگونه افزایش خواهد یافت؟
در شرایط حاضر که بازار نوپا است، باید تبلیغات و اطلاعرسانی در این زمینه بیشتر شود تا هم بنگاه‌های متقاضی استفاده‌کننده از صکوک از قابلیت انتشار اوراق مطلع شوند و هم سرمایه‌گذاران با منافع صکوک آشنا شوند.
چشم‌انداز توسعه انتشار این بازار جدید مالی را چگونه می‌بینید؟
صکوک در کشورهایی مانند مالزی و قطر از سابقه انتشار بیشتری برخوردار است و اگر سابقه انتشار صکوک در این کشورها را بررسی کنیم، پی می‌بریم که این اوراق بهادار اسلامی با استقبال زیادی از سوی سرمایه‌گذاران و همچنین سیاست‌گذاران نظام پولی و مالی مواجه شده است. حال سوالی که مطرح می‌شود این است که علت جذابیت این اوراق برای آنها چیست؟ علت این است که آنها در یک ابزار مبنی بر قوانین و شریعت اسلام سرمایه‌گذاری می‌کنند و در واقع این ابزار از معاملات ربوی به دور است.دلیل جذابیت این اوراق برای سیاست‌گذاران نیز این است که این ابزار برخلاف انواع دیگر ابزارهای غیراسلامی بحران‌زا نیست و بالطبع مورد استفاده بیشتر قرار می‌گیرد.
در ایران نیز با فرهنگ‌سازی بیشتر، استقبال گسترده‌تر از صکوک در سال‌های آینده مورد انتظار است.
اوراق صکوک چیست؟
اوراق صکوک ابزار نوین مالی است که در کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه به کار گرفته می‌شود.
در کشورهایی که دارای جمعیت مسلمان زیادی هستند، استفاده از ابزارهای مالی متعارف مانند اوراق قرضه، کارایی و مقبولیتی ندارد. بر این اساس دولت‌ها و شرکتهای اسلامی و یا شرکتهای اسلامی فعال در کشورهای غیراسلامی که بدنبال تأمین مالی و مدیریت بدهی خود هستند نیازمند یافتن جایگزین‌هایی مطابق با اصول اسلامی می‌باشند.
در سال‌های اخیر رشد ابزارهای مالی اسلامی که به صکوک شهرت یافته بسیار چشمگیر بوده است. تا جایی که بر اساس آمار، تا پایان سال ۲۰۰۶ میلادی ارزش کل صکوک منتشر شده بالغ بر۵۰ میلیارد دلار عنوان شده است. کشورهای بحرین، مالزی، قطر و المان به عنوان پیشگامان در این زمینه شناخته شده‌اند.
در حالت کلی می‌توان صکوک را اوراق بهادار مبتنی بر دارایی، با درآمد ثابت یا متغیر، قابل معامله در بازار ثانویه و مبتنی بر اصول شریعت دانست.
اصطلاح صکوک برگرفته از واژه عربی صک به معنای چک، نوشته بدهکار، سفته و قبض بدهی است و به طور معمول، به عنوان اوراق قرضه اسلامی تعریف می‌شود.
تمایزی که میان این دو تعریف از صکوک وجود دارد، اساسی و مهم است، چرا که با تاکید بر این تفاوت، هدف از به کارگیری صکوک به عنوان ابزاری جدید در بانکداری اسلامی، تقلید از اوراق قرضه مبتنی بر بهره در بانکداری معمول نیست، بلکه ایجاد ابزاری ابتکاری است که منطبق بر قوانین شریعت اسلام باشد.
صکوک به عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعریف می‌شود که باید خود دارای ارزش باشد و نمی‌تواند براساس فعالیت‌های سفته بازی و سوداگرانه و در واقع فعالیت‌هایی که بدون خلق ارزش و کار صورت می‌گیرند، سودآوری داشته باشد.
اوراق بهادار صکوک منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی شرکتهای خاص جذب می‌کنند.
استفاده از لفظ صکوک جهت ابزارهای مالی اسلامی برای نخستین بار در سال ۲۰۰۲ در جلسه فقهی بانک توسعه اسلامی پیشنهاد شد. بعد از آن سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی اقدام به معرفی انواع صکوک نمود که عبارتند از:
- صکوک مالکیت داراییهایی که در آینده ساخته می‌شود
- صکوک مالکیت منافع دارایی‌های موجود
- صکوک مالکیت منافع داراییهایی که در آینده ساخته می‌شود
- صکوک صلم
- صکوک استصناع
- صکوک مرابحه
- صکوک مشارکت
- صکوک مضاربه
- صکوک نماینده سرمایه‌گذاری
- صکوک مزارعه
- صکوک مساقات
- صکوک ارائه خدمات
- صکوک حق‌الامتیاز
از بین صکوک بالا تنها استفاده از صکوک اجاره، سلم و استصناع و تا حدی صکوک مشارکت، مرابحه و مضاربه معمول است.
صکوک اجاره در حقیقت اوراق بهاداری است که دارنده آن بصورت مشاع، مالک بخشی از دارایی است که منافع آن بر اساس قرارداد اجاره به مصرف‌کننده یا بانی واگذار شده است.
جهت انتشار اوراق اجاره وجود حداقل سه نهاد مالی ضروری می‌باشد که عبارتند از بانی، واسط و امین.
- بانی: شخصی حقوقی است که صکوک اجاره با هدف تأمین مالی آن را منتشر می‌شود و می‌تواند اقدام به اجاره نمودن دارایی مبنای انتشار صکوک اجاره از واسط به نمایندگی از سرمایه‌گذاران نماید.
- واسط: نهاد مالی است که صرفاً به منظور نقل و انتقال دارایی به وکالت از دارندگان صکوک اجاره و انتشار صکوک اجاره تشکیل می‌شود.
- امین: نیز شخص حقوقی است که به نمایندگی از سرمایه‌گذاران و به منظور حفظ منافع آنان در چارچوب ضوابط اجرایی انتشار صکوک اجاره مسئولیت نظارت برکل فرآیند عملیاتی صکوک اجاره را بر عهده دارد.
ریسک اوراق صکوک
ریسک مربوط به اوراق صکوک را به طریق مختلفی می‌توان دسته‌بندی کرد. مهمترین ریسک‌هایی که دارندگان اوراق صکوک با آن مواجه هستند را می‌توان به صورت زیر بیان کرد:
همه چیز درباره بورس انرژی
بورس انرژی به عنوان یک بورس کالایی است که امکان انجام معاملات حامل‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر کالا‌های مذکور در آن وجود دارد.
– باشگاه خبرنگاران نوشت: با توجه به اینکه طی چند روز گذشته بین سهام داران بحث بر سر این بود که مفهوم و کار کرد بورس انرژی چیست؟ گزارشی را در این رابطه تهیه کرده ایم.
بورس انرژی در اسفند سال ۹۱ با هدف ایجاد بازاری شفاف و کارآمد با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا و همچنین کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شده است.
بورس انرژی یک بورس کالایی محسوب می‌شود که انجام معاملات حامل‌های انرژی شامل نفت، گاز و برق در آن همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس امکان پذیر است.
بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور برای عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل‌های انرژی تشکیل شده است.
لازم به ذکر است که بورس انرژی دارای دو بازار فعال فیزیکی و مشتقه است و تفاوت مهم این دو بازار این است که در بازار فیزیکی کالا‌ها مورد معامله قرار می‌گیرند، ولی در بازار مشتقه اوراق مبتنی بر کالا داد و ستد می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد اشخاص حقوقی ایرانی که پروانه بهره برداری مرتبط دارند مجاز به خرید از بازار فیزیکی داخلی (به جز برق) هستند و لازم است این افراد کد معاملاتی در حوزه بورس انرژی دریافت کنند.
معافیت مالیاتی:
بر اساس ماده ۶ قانون توسعه ابزارهای نوین مالی، ۱۰ درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالا‌هایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته شده و به فروش می‌رسد از بخشودگی مالیاتی برخوردارند.
معافیت از تشریفات مزایده و مناقصه: بر اساس ماده ۱۷ قانون توسعه ابزارهای مالیاتی جدید و بند‌های قوانین بودجه سنواتی خرید و فروش کالا‌های پذیرفته شده در بورس‌های کالایی که با رعایت مقررات حاکم بر این بورس‌ها مورد داد ستد قرار می‌گیرند توسط وزارتخانهها و دستگاههای دولتی و عمومی و اجرایی نیاز به برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آنها ندارد.
مزایای پذیرش و معامله در بورس انرژی ایران
امکان بازاریابی و عرضه محصولات در رینگ داخلی و بینالملل از طریق شبکه کارگزاران عضو و سامانههای معاملاتی بورس انرژی
امکان تأمین کالا‌های مورد نیاز از طریق ساز و کار شفاف و منصفانه بورس انرژی
امکان تأمین مالی و پوشش ریسک عرضهکنندگان از طریق ابزارهای مالی موجود در بورس انرژی
امکان پوشش ریسک و تأمین کالا‌های مورد نیاز مصرفکنندگان برای دورههای زمانی مختلف
کاهش هزینههای معاملاتی برای مشتریان در مقایسه با معامله در خارج از بورس (شامل هزینههای عقد قرارداد، بازاریابی و …)
کاهش ریسکهای معاملاتی از جمله ریسک عدم ایفای تعهدات طرفین و …
وجود قرارداد‌های استاندارد و مشخص همچنین تضمین استاندارد بودن و کیفیت کالا‌های مورد معامله در بورس
برخورداری از چارچوب مقرراتی جامع در حوزه پذیرش، معاملات، ثبت و سپردهگذاری و تسویه پایاپای کالا‌ها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا
منابع بورس انرژی ایران
سامانه معاملاتی تمام الکترونیکی ویژه معاملات بازار فیزیکی و مشتقه
سامانه تمام الکترونیکی ثبت و سپرده گذاری و تسویه و پایاپای معاملات
بیش از ۴۰ شرکت کارگزاری دارای مجوز فعالیت در بورس انرژی که اغلب آنها دارای رتبه الف و ب می‌باشند.
پذیرش بیش همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس از ۱۰۰ کالا-عرضهکننده و قرارداد شامل کالا‌های بیش از ۲۰ پالایشگاه نفت و گاز، بیش از ۲۰ نیروگاه تولید برق، بیش از ۱۰ مجتمع پتروشیمی و چندین شرکت کک سازی و پالایش قطران
آیا مشتریان حقیقی هم می‌توانند از بورس انرژی خرید کنند؟
مشتریان حقیقی در بازار فیزیکی امکان خرید ندارند و فقط در بازار مشتقه می‌توانند نسبت به خرید اوراق سلف موازی استاندارد اقدام کنند.
آیا خرید از کالا‌های بورس انرژی سهمیه‌ای است؟
در حال حاضر در بازار فیزیکی فقط محصول متانول برای خرید دارای سهمیه است.
تسویه در بازار فیزیکی بورس انرژی به چه ترتیبی است؟
در معاملات بورس انرژی ۱۰ یا ۲۰ درصد قیمت معامله به صورت پیش پرداخت از مشتری دریافت می‌شود. مابقی آن برای کالا‌های داخلی ۳ روز کاری و برای کالا‌های بازار بین الملل ۵ روز کاری دریافت می‌شود.
آیا عرضه‌ها در بازار فیزیکی بورس انرژی ترتیب خاصی دارد؟
خیر، در بورس انرژی هیچ نظم همه چیز درباره ابزارهای مالی در بورس یا ترتیبی برای عرضه‌ها وجود ندارد. در واقع شرکت بورس انرژی ایران، کار پذیرش و نظارت بر معاملات انرژی و اوراق بهادار مربوطه را انجام داده و تلاش می‌کند تا شفافیت اطلاعات و دسترسی عادلانه سهامداران حقیقی و حقوقی به معاملات به صورت منصفانه و آنلاین، در دسترس باشد.
