ریسک و انواع آن

تکنیک ارزیابی ریسک

سازمان در انواع و اندازه‌های مختلف با گستره‌ای از ریسک‌ها مواجه هستند که ممکن است بر دستیابی آن‌ها به اهدافشان تأثیر بگذارند. این اهداف می‌توانند با گسترهای از فعالیت‌های سازمان مرتبط باشند، از ابتکارهای راهبردی گرفته تا عملیات، فرآیندها و پروژه‌های سازمان می‌توانند به‌صورت پیامدهای اجتماعی، محیطی، فنّاورانه، ایمنی و امنیتی، اقدامات تجاری، مالی و اقتصادی و همچنین تأثیرات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اعتباری منعکس شوند.

تکنیک ارزیابی ریسک

مهم‌ترین تکنیک‌های ارزیابی ریسک به‌صورت خلاصه در این مطلب آمده است. تمام فعالیت‌های یک سازمان در ریسک‌هایی دخیل هستند که بایستی مدیریت شوند. فرآیند مدیریت ریسک از طریق به‌حساب آوردن عدم قطعیت و احتمال رخدادها و اوضاع‌واحوال آینده (خواسته و ناخواسته) و تأثیرات آن‌ها بر اهداف موردتوافق، به تصمیم‌گیری کمک می‌کند. مدیریت ریسک شامل به‌کارگیری روش‌های منطقی و سیستماتیک برای موارد زیر است: تبادل اطلاعات و مشاوره در کل این فرآیند؛ ایجاد فضایی برای شناسایی، تحلیل، سنجش و برخورد با ریسک مربوط به هر فعالیت، فرآیند، وظیفه یا محصول؛ پایش و بازنگری ریسک‌ها؛ گزارش دهی و ثبت مناسب نتایج . ارزیابی ریسک قسمتی از مدیریت ریسک است که فرآیندی ساختاریافته را فراهم می‌آورد تا چگونگی تحت تأثیر قرار گرفتن اهداف را شناسایی کند و ریسک را پیش از تصمیم‌گیری در این مورد که آیا به برخورد بیشتر نیاز است، از جنبه‌ی عواقب و احتمال آن تحلیل می‌کند. ارزیابی ریسک تلاش می‌کند به پرسش‌های اساسی زیر پاسخ گوید:

با شناسایی ریسک چه اتفاقی ممکن است رخ دهد و چرا؟

عواقب آن اتفاق کدم‌اند؟ احتمال وقوع آن‌ها در آینده چقدر است؟

آیا عواملی وجود دارند که عواقب ریسک را تخفیف دهند یا احتمال ریسک را کاهش دهند؟

آیا سطح ریسک قابل‌تحمل یا قابل‌قبول است و آیا نیاز به برخورد بیشتر است؟

تکنیک PHA

PHA روشی ساده و استنتاجی است که هدف آن شناسایی خطرات و موقعیت‌ها و رخدادهای خطرناکی است که می‌توانند به فعالیت، تسهیلات یا سیستمی معین آسیب برسانند. تکنیک ارزیابی ریسک PHP ، معمولاً در ابتدای تکوین پروژه، درزمانی مورداستفاده قرار می‌گیرد که اطلاعات کمی در مورد جزئیات طراحی یا روش‌های اجرایی بهره‌برداری موجود است و اغلب پیشرو مطالعات بیشتر یا ارائه اطلاعات برای مشخص نمودن طراحی سیستم است. همچنین در زمان تحلیل سیستم‌های موجود برای تعیین اولویت خطرات و ریسک‌ها برای تحلیل بیشتر یا درجایی که اوضاع ‌و احوال مانع استفاده از فنی گسترده‌تر می‌شوند، مفید است.

تکنیک ارزیابی ریسک HAZOP فن HAZOP در ابتدا برای تحلیل سیستم‌های فرآیند شیمیایی تکوین شد، اما به انواع دیگر از سیستم‌ها و عملیات پیچیده بسط داده‌شده است. این موارد عبارتند از سیستم‌های مکانیکی و الکترونیک، روش‌های اجرایی و سیستم‌های نرم‌افزار و حتی تغییرات سازمانی و طراحی و بازنگری قرارداد قانونی . فرآیند HAZOP می‌تواند به تمام اشکال انحراف از مقصود طراحی بنا به نقص‌های طراحی، جزء /اجزاء، روش‌های اجرایی طراحی‌شده و اقدامات انسانی، بپردازد. در حال حاضر این تکنیک ارزیابی ریسک بیشتر در فرآیندهای عملیاتی پالایشگاه و پتروشیمی‌ها استفاده می‌شود.

تکنیک BIA

تکنیک ارزیابی ریسک BIA ، تحلیل پیامد بر کسب‌وکار که ارزیابی پیامد بر کسب‌وکار نیز نامیده می‌شود، تحلیل می‌کند که چگونه ریسک‌های مخل و مخرب کلیدی می‌توانند بر بهره‌برداری‌های سازمان اثر بگذارند و توانمندی‌هایی را شناسایی و کمی سازی می‌کند که برای مدیریت آن موردنیاز هستند.

تکنیک ارزیابی ریسک تحلیل علت ریشه‌ای (RCA (Root cause analysis تحلیل ضرر و زیانی بزرگ برای ممانعت از وقوع مجدد آن معمولاً تحلیل علت ریشه‌ای (RCA)، تحلیل وقوع یا تحلیل زیان نام می‌گیرد. RCA روی از دست دادن دارایی‌ها به علت انواع 2 خرابی علت ریشه‌ای (RCFA) مختلف وقوع خرابی متمرکز است، درحالیکه تحلیل زیان بیشتر مربوط به زیان‌های مالی یا اقتصادی به علت عوامل خارجی یا فجایع است. این تحلیل تلاش می‌کند، به‌جای این‌که تنها به نشانه‌های واضح فوری بپردازد، علل ریشه‌ای یا اصلی را شناسایی کند.

تکنیک حالات خرابی فرآیند FMEA

تحلیل حالت‌های وقوع خرابی و تأثیرات (FMEA)، تکنیک ارزیابی ریسک است برای شناسایی نحوه عدم موفقیت اجزاء، سیستمها یا فرآیندها در انجام مقصود موردنظر است. این تکنیک باِ صورت کمی با بررسی وقوع ، شدت و کنترل موضوعات را بررسی می نماید. تکنیک ارزیابی ریسک تحلیل درخت خرابی FTA فنی است برای شناسایی و تحلیل عواملی که می‌توانند به رخداد نامطلوب مشخصی (به نام رخداد بالا) کمک کنند.

عوامل عِلی به‌صورت استقرایی شناسایی می‌شوند، به صورتی منطقی سازمان‌دهی می‌شوند و به‌طور تصویری در نموداری درختی نمایش داده می‌شوند که عوامل علمی و رابطه منطقی آن‌ها را با رخداد بالا ترسیم می‌کند تکنیک ارزیابی ریسک ، تحلیل علت و معلولی تحلیل علت و معلولی روشی ساختاریافته برای شناسایی علل احتمالی رخدادی نامطلوب یا یک مشکل است. این تحلیل عوامل کمک‌کننده احتمالی را در دسته‌های گسترده سازمان‌دهی می‌کند تا تمام فرض‌های ممکن بتوانند بررسی شوند.

با این ‌حال به‌خودی‌خود علل حقیقی را نشان نمی‌دهد، چراکه این علل را تنها می‌توان با شواهد حقیقی و آزمون تجربی فرض‌ها تعیین نمود. اطلاعات در یک نمودار استخوان ماهی (که ایشیکاوا نیز نام دارد) یا گاهی نمودار درختی سازمان‌دهی می‌شود

تکنیک تحلیل لایه‌های حفاظت (LOPA )

Layers of protection analysis LOPA روشی نیمه کمی برای برآورد ریسک‌های مربوط به رخداد یا سناریویی نامطلوب است. این روش تحلیل می‌کند که آیا اقدامات کافی برای کنترل یا تخفیف ریسک موجود هستند.

تکنیک ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی (HRA)

Human reliability assessment ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی (HRA) به پیامد انسان‌ها بر عملکرد سیستم می‌پردازد و می‌توان آن را برای سنجش تأثیرات خطای انسانی بر سیستم به کاربرد. بسیاری از فرآیندها دارای قابلیت خطای انسانی هستند، به‌ویژه هنگامی‌که زمان موجود برای تصمیم‌گیری اپراتور، کوتاه است. احتمال این‌که مشکلات به‌قدر کافی گسترش‌یافته و جدی شوند، می‌تواند پایین باشد. بااین‌حال گاهی اقدام انسانی تنها دفاع برای ممانعت از پیشروی وقوع خرابی اولیه در جهت سانحه است.

تکنیک نگهداری مبتنی بر قابلیت اطمینانRCM

Reliability centered maintenance روشی است برای شناسایی خط‌مشی‌هایی که بایستی برای نگهداری مبتنیی بر قابلیت اطمینان (RCM) مدیریت وقوع خرابی‌ها پیاده‌سازی شوند تا به‌طور کارآمد و اثربخش به ایمنی، آمادگی و اقتصاد موردنیاز بهره‌برداری برای تمام انواع تجهیزات دست یابند. RCM در حال حاضر یک متدولوژی به اثبات رسیده و پذیرفته‌شده است که در گستره وسیعی از صنایع به کار می‌رود.

این مطلب توسط مهندس پیام خرازیان تهیه‌شده است انتشار مطلب با ذکر نام پیام خرازیان و آدرس سایت بلامانع است

انواع ریسک‌ها در دنیای بانکداری الکترونیکی

دنیای بانکداری الکترونیک به‌‌رغم مزایای فراوان و بیشمار، خطرات و ریسک‌هایی نیز در بر دارد که نباید و نمی‌توان به آن‌ها بی‌توجهی کرد. اولین نکته در این زمینه آن است که به طور کلی، تمامی ریسک‌های مرتبط با بانکداری سنتی و محصولاتش ممکن است در زمان شروع خدمات بانکداری الکترونیکی در آن وجود داشته باشند. در مجموع، بانک‌ها شش دسته مهم از ریسک‌ها و به ویژه ریسک‌های مرتبط با بانکداری الکترونیکی را برای اهداف نظارتی بانک شناسایی کرده‌اند. این ریسک‌ها استراتژیکی، عملیاتی- معاملاتی، تکنولوژی، تجاری، اعتباری و قانونی هستند که در زیر به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
۱) ریسک استراتژیکی: شرایط موثر در آینده و تاثیرگذار بر درآمدها یا سرمایه ناشی از تصمیمات تجاری ناسازگار، اجرای نادرست تصمیمات، یا عدم پاسخ‌دهی به تغییرات صنعت است. خدمات بانکداری الکترونیکی باید با استراتژی مالی بانک سازگار باشد. برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری فرآیند باید بیشتر بر این متمرکز باشد که چگونه نیازهای تجاری ویژه به وسیله محصولات بانکداری الکترونیکی مطابقت داده و تسهیل می‌شوند تا اینکه تمرکز بر محصولاتی داشته باشد که مستقل از اهداف تجاری هستند. دیدگاه استراتژیکی باید تعیین‌کننده چگونگی طراحی، به کارگیری و بررسی و کنترل محصولات بانکداری الکترونیکی باشد. دیدگاه استراتژیکی کلی باید چگونگی طراحی و به کارگیری محصولات بانکداری الکترونیکی را تحت تاثیر قرار دهد.
۲) ریسک عملیاتی- معاملاتی: این ریسک ناشی از کلاهبرداری، اشتباهات در پردازش، قطعی‌های سیستم و ناتوانی در تحویل محصولات و خدمات، حفظ موقعیت رقابتی و مدیریت اطلاعات است. در فراهم کردن خدمات بانکداری الکترونیکی، بانک‌ها بر شرکت‌های نرم‌افزاری خارج از سازمان تکیه دارند. آن‌ها به مدیریت مناسب سیستم‌های اطلاعاتی و قابلیت مناسب و شایسته خدمات‌رسانی به مشتریان نیاز دارند. برنامه‌ریزی مجدد تجاری و عملیات احتمالی برای بانک‌ها به منظور مطمئن شدن از تحویل محصولات و خدماتشان در شرایط ناسازگار، ضروری است.
۳) ریسک تکنولوژی: ریسک‌های مرتبط با هر پیامد ناسازگار، ضرر، خسارت، قطع، تخلف، بی‌نظمی یا شکست ناشی از استفاده یا تکیه بر سخت‌افزار و نرم‌افزار کامپیوتری، دستگاه‌های الکترونیکی، شبکه‌های آنلاین و سیستم‌های ارتباطات از راه دور، ریسک تکنولوژی نامیده می‌شود. این ریسک‌ها همچنین می‌توانند مربوط به عیب و نقص سیستم‌ها، اشتباهات پردازشی، عیب و نقص نرم‌افزار، اشتباهات عملیاتی، خرابی سخت‌افزار، نامناسبی ظرفیت و صلاحیت، آسیب‌پذیری شبکه، ضعف و نقص در کنترل، نقص امنیت، خرابکاری عمدی، عملیات کلاهبرداری و ناکافی بودن امکانات باشند.
۴) ریسک تجاری: در بعضی مواقع به سبب طبیعت زیرک و آگاه مشتریان بانکداری الکترونیکی، ریسک‌های متداول در بانکداری سنتی مانند ریسک‌های اعتباری، ریسک نرخ بهره، ریسک مبادلات ارزی وجود دارد که البته در بیشتر موارد برطرف می‌شود.
۵) ریسک اعتباری: این ریسک از نگرش منفی افکار عمومی ناشی می‌شود. اعتبار یک بانک می‌تواند به وسیله خدمات بانکداری الکترونیکی که به طور نامناسب ارایه می‌شود و مشتریان و عموم مردم را ناراضی می‌کند، آسیب ببیند. این مسئله بسیار مهم است که مشتریان درک کنند چه چیزی را می‌توانند به طور معقولانه از یک محصول یا خدمات انتظار داشته باشند و بدانند که با چه ریسک‌های ویژه و مزایایی در هنگام استفاده از سیستم مواجه خواهند شد. آموزش مشتریان و مدیریت روش کار می‌تواند به تقلیل دادن ریسک اعتباری کمک کند.
۶) ریسک قانونی: این ریسک، ریسک درآمدها و سرمایه است زیرا ناشی از تخلف کردن یا پیروی نکردن از قوانین، دستورات، مقررات یا استانداردهای اخلاقی است. نیاز به مطمئن شدن از هماهنگی بین تبلیغات روزنامه‌ای و تبلیغات الکترونیکی در همین زمینه است. هرگونه افشا و تذکر و اخطار، پتانسیل تخلفات قانونی را افزایش می‌دهد. کنترل منظم وب‌سایت‌های بانکداری الکترونیکی به کسب اطمینان از تبعیت از قوانین، دستورات و مقررات کمک خواهد کرد.

انواع ریسک های سرمایه‌گذاری بازار

ریسک‌هایی که یک سرمایه‌گذار در خرید و فروش سهام با آن مواجه می‌شود انواع مختلف دارد، که در یک طبقه‌بندی کلی، به دو دسته تقسیم می‌شود:

به گزارش صدای بورس ، ریسک‌هایی که یک سرمایه‌گذار در خرید و فروش سهام با آن مواجه می‌شود انواع مختلف دارد، که در یک طبقه‌بندی کلی، به دو دسته تقسیم می‌شود:

1- ریسک قابل اجتناب (غیر سیستماتیک)
2- ریسک غیرقابل اجتناب (سیستماتیک)

1- ریسک قابل اجتناب (غیر سیستماتیک):
همان طور که از اسمش پیداست، با دقت و بررسی در فرصت سرمایه‌گذاری پیش رو می‌توانیم این نوع ریسک را برای سرمایه خود به حداقل برسانیم و سرمایه خود را جای مطمئن‌تری قرار دهیم. برای مثال فرض کنید شما سهام شرکتی را خریداری کرده‌اید که مدیریت آن ضعیف است، سهام‌داران آن شرکت درست عمل نمی‌کنند، شرکت در رقابت با سایر رقبا موفقیت چندانی به دست نیاورده است، محصولاتش قدیمی شده است، مشتریانش به تدریج کم می‌شوند و.
به نظر می‌رسد می‌توانیم پیش از خرید سهام در مورد بسیاری از موارد فوق آگاه شویم و در دام چنین ریسکی نیفتیم.

2- ریسک غیر قابل اجتناب (سیستماتیک):
کنترل چنین ریسک‌هایی به طور کلی از اختیار سرمایه‌گذار خارج است، هرچند تا اندازه‌ای قابل پیش‌بینی هستند. به عنوان مثال: تغییر نرخ تورم، افزایش یا کاهش نرخ ارز، جریان‌های سیاسی، تصمیمات دولت، و. که این موارد به شیوه مستقیم و غیر مستقیم بر عملکرد شرکت‌ها و میزان درآمد و سودآوری آن‌ها تاثیر گذار است و طبیعتا ارزش سهام آن‌ها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
مهم‌ترین راهکار برای کاهش دادن ریسک غیرقابل اجتناب توجه به ضرب‌المثل: همه تخم مرغ‌ها را در یک سبد قرار ندهید، می‌باشد. با متنوع‌سازی درست و حساب‌شده سبد سرمایه‌گذاری می‌توان از ریسک غیر قابل اجتناب نیز تا حد قابل توجهی اجتناب کرد.

بخش دوم: ریسک نرخ سود
فرض کنید دو گزینه سرمایه‌گذاری پیش روی شماست:
خرید اوراق مشارکت با نرخ سود ۲۰ درصد
خرید سهام با بازده مورد انتظار ۳۰ درصد

گزینه اول، سرمایه‌گذاری کاملا بدون ریسک با سود پایین‌تر و گزینه دوم سرمایه‌گذاری دارای ریسک همراه با انتظار برای تحقق سود بالاتر می‌باشد. اگر شما فرد ریسک‌پذیری باشید، به سراغ گزینه دوم خواهید رفت، زیرا انتظار دارید بازده بیشتری نصیبتان شود.
در این بین بانک مرکزی تصمیمات جدیدی اتخاذ می‌کند و نرخ سود اوراق مشارکت از ۲۰ به ۳۰ درصد افزایش می‌یابد! حال فرد دیگری با خرید اوراق مشارکت بدون متحمل شدن حتی کوچکترین ریسکی بازدهی را به دست خواهد آورد که شما با قبول ریسک نسبتا زیادی انتظار دارید (!) محقق شود.
در این حالت شما در واقع با ریسک جدیدی مواجه خواهید شد، که "ریسک نرخ سود" نامیده می‌شود.

بخش سوم: ریسک تورم
فرض کنید نرخ تورم سالیانه ۱۵ درصد است و شما سهامی را خریداری کرده‌اید که انتظار دارید در پایان سال حداقل ۴۰ درصد بازدهی داشته باشد. با توجه به این میزان نرخ تورم، بازدهی ۴۰ درصدی، مطلوبیت دارد، چون حداقل ۲۵ درصد بیشتر از نرخ تورم است.
حال اگر به هر دلیلی، نرخ تورم سالیانه از ۱۵ درصد به ۳۰ درصد افزایش یابد، طبیعتا ممکن است دیگر بازدهی ۴۰ درصدی، آن هم برای یک سرمایه‌گذاری با ریسک مثل خرید سهام، مطلوب نباشد. چون حتی به فرض تحقق ۴۰ درصد بازدهی مورد انتظار، قیمت‌ها آنقدر افزایش یافته است که دیگر این میزان بازدهی، آن هم برای یک سرمایه‌گذاری دارای ریسک جذاب نیست.به ریسک ناشی از افزایش نرخ تورم، ریسک تورم گفته می‌شود.

انواع ریسک
بخش چهارم: ریسک مالی
فرض کنید شما سهام شرکتی را خریداری کرده‌اید که مبلغ زیادی وام از بانک دریافت کرده است و باید اصل و سود وام دریافتی را در یک دوره مشخص بازگرداند. این بدان معناست که با تعهدات زیادی مواجه خواهد بود.
از آنجایی که خرید سهام یک شرکت به معنای این است که شما مالک بخشی از آن شرکت شده‌اید، در نتیجه نسبت به زمانی که سهام یک شرکت غیر مقروض را خریداری کرده باشید، در ریسک بالاتری قرار خواهید داشت.
ریسک مالی گونه‌ای از ریسک است، که در اثر افزایش بدهی در شرکت، به سهام‌داران تحمیل می‌شود.

بخش پنجم: ریسک نقدشوندگی
همان طور که می‌دانید، یکی از ویژگی‌های مهم یک دارایی خوب این است که به سرعت به پول نقد تبدیل شود.
فرض کنید در گذشته، سهام شرکتی را به امید کسب منفعت خریداری کرده‌اید اما در حال حاضر به پول نقد نیاز دارید. در این زمان به علت عملکرد نا مناسب شرکت، برای این سهام در بازار سرمایه خریداری _که به سرعت آن را بخرد_ وجود ندارد. در این صورت شما با ریسکی به نام ریسک نقد شوندگی مواجه خواهید شد.
البته به دلیل ویژگی ذاتی بازار سرمایه و اوراقی از جمله سهام، شما در اغلب اوقات می‌توانید با قیمت اندکی پایین‌تر سهام خود را بفروشید ولی ممکن است این موضوع مطلوب شما نباشد. می‌توان گفت ریسک نقد شوندگی در بازار سرمایه از بسیاری از شیوه‌های سرمایه‌گذاری پایین‌تر است.

ریسک و انواع آن و شاخص های اندازه گیری آنها

تعاریف ریسک
انواع ریسک
نگرش های نظری ریسک
شاخص های اندازه گیری ریسک
الگوهای فکری ریسک در مدیریت مالی
پایان نامه ریسک مطلوب و نامطلوب
تئوری های مدرن و فرامدرن پرتفوی
شکل گیری مفهوم ریسک نامطلوب و مطلوب

هدف از این تحقیق پایان نامه ریسک و انواع آن و شاخص های اندازه گیری آنها می باشد.

زیان بالقوه قابل اندازه گیری یک سرمایه گذاری را ریسک می نامند. در فرهنگ و بستر ریسک به معنی شانس و احتمال آسیب و یا زیان و ضرر تعریف شده، و تعریف مالی و مقداری ریسک، توزیع احتمال بازده هر سرمایه گذاری می باشد. در فرهنگ مدیریت رهنما ، در تعریف ریسک آمده است:« ریسک عبارت است از هر چیزی که حال یا آینده دارایی یا توان کسب درآمد شرکت ، موسسه یا سازمانی را تهدید می کند.» وستون وبریگام در تعریف ریسک یک دارایی می نویسند: ریسک یک دارایی عبارت است از تغییر احتمالی بازده آتی ناشی از آن دارایی. «نیکلز» مفهوم ریسک را از ابعاد مختلف مدنظر قرار داده وآن را از نظر مفهومی به دو دسته تقسیم می کند. وی معتقد است واژه ریسک به احتمال ضرر، درجه احتمال ضرر، و میزان احتمال ضرر اشاره دارد. در این راستا ریسک احتمال خطر هم احتمال سود و هم احتمال زیان را در بر می گیرد. در حالی که ریسک خالص صرفاً احتمال زیان را در بر می گیرد و شامل احتمال سود نمی شود، مانند احتمال وقوع سیل.

هر نوع سرمایه گذاری با عدم اطمینان هایی مواجه می گردد که بازده سرمایه گذاری را در آینده مخاطره آمیز می سازد. ریسک یک دارایی سرمایه ای بدین خاطر است که این احتمال وجود دارد که بازده حاصل از دارایی کمتر از بازده مورد انتظار است. بنابراین ریسک عبارتست از احتمال تفاوت بین بازده واقعی و بازده پیش بینی شده و یا می توان گفت ریسک یک دارایی عبارتست از تغییر احتمالی بازده آتی ناشی از آن دارایی. وستون بریگام، ریسک یک دارایی نظیر اوراق بهادار را تغییر احتمال بازده آتی ناشی از دارایی می داند. بنابر این با معیار پراکندگی بازده دارایی، ریسک را می توان انحراف معیار نرخ بازده تعریف نمود. پس می توان پراکندگی بازده های ممکنه از بازده مورد انتظار را با واریانس محاسبه وبعنوان یک معیار از ریسک تلقی نمود.
در یک تعریف کلی می توان چنین بیان داشت که « نوسان پذیری بازده سرمایه گذاری را ریسک سرمایه گذاری می نامند». به عبارت دیگر، هر قدر بازده یک قلم سرمایه گذاری بیشتر تغییر کند، سرمایه گذاری مزبور ریسک بیشتری دارد.

فهرست مطالب
مبانی نظری ریسک 8
2-1-1)بازده 8
2-1-2)طیف تعاریف ریسک و الگوهای فکری ریسک در مدیریت مالی 11
تعاریف ریسک(بقایی،1380) 14
2-1-3)ریسک وانواع آن 15
2-1-3-1)رویکرد بنیادی 17
2-1-3-2)نگرش نظریه نوین پرتفوی 21
2-1-3-2-1)ریسک غیر سیستماتیک 21
2-1-3-2-2)ریسک سیستماتیک 21
2-1-4)تئوری مدرن پرتفوی 22
2-1-5)تئوری فرامدرن پرتفوی 25
2-1-6)ریسک مطلوب و نامطلوب 29
2-1-7)شاخص های اندازه گیری ریسک نامطلوب 33
2-1-7-1)نیمه واریانس 33
2-1-7-1-1)مدل میانگین – نیم واریانس مارکویتز 34
2-1-7-2)نیمه انحراف معیار 37
2-1-7-3)نیم بتا 37
2-1-7-4)ارزش در معرض ریسک (VAR) 38

پیشینه تحقیق 40
2-3-1)مطالعات و تحقیقات انجام شده در ایران 40
2-3-1)مطالعات و تحقیقات انجام شده در خارج از کشور 45

انواع ریسک در کسب‌وکارهای ایرانی

فابانیوز؛ ریسک‌های متنوعی برای کسب‌و‌کارها در کشورهای مختلف وجود دارد. شناسایی به‌موقع ریسک‌ها می‌تواند به شکل‌گیری فرصت‌های جدید، اقدامات پیشگیرانه، کشف و خلق فرصت جدید کمک کند.

به گزارش فابانیوز؛ سی ریسک‌ کسب‌و‌کار ایران در سال‌۱۴۰۰ شناسایی و‌ ۴ استراتژی نیز برای کسب‌و‌کار در قالب ۳۰ اقدام تدوین شد. در گزارشی که از سوی علی داوری، عضو هیات‌علمی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران و مهدی صانعی، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی در کمیسیون انرژی اتاق تهران ارائه شد، شناسایی این ریسک‌ها در دو بخش ۱۵ ریسک کلان و ۱۵ ریسک صنعتی صورت پذیرفت. همچنین استراتژی چهارگانه در ۵ حوزه وظیفه‌ای و ۳۰ اقدام با هدف کنترل ریسک‌ها نیز در گزارش ارائه‌شده مورد تاکید قرار گرفت. البته عنوان شده ریسک و انواع آن است که داده‌های این گزارش در سال۱۴۰۰ معتبر است و در بهترین حالت با فرض عدم‌شکل‌گیری بحران‌های جهانی و ملی، افق زمانی این گزارش تا ۵ سال می‌تواند معتبر باشد.

ریسک‌های متنوعی برای کسب‌و‌کارها در کشورهای مختلف وجود دارد. شناسایی به‌موقع ریسک‌ها می‌تواند به شکل‌گیری فرصت‌های جدید، اقدامات پیشگیرانه، کشف و خلق فرصت جدید کمک کند. ریسک، منبعی از فرصت‌ها برای ایده‌های کارآفرینانه است. بسیاری از محصولات و خدمات جدید برای مواجهه با ریسک‌ها ابداع شده‌اند. در گزارش حاضر برای شناسایی ریسک‌های فراروی کسب‌وکارهای ایرانی از پرسشنامه الکترونیک و نظرسنجی استفاده شده است. جامعه هدف این نظرسنجی، مدیران، کارآفرینان و کارشناسان در سطح کشور هستند و نمونه‌گیری نیز به‌صورت تصادفی بوده است. این گزارش در اسفندماه ۹۹ تهیه شده است و براساس داده‌های آماری گزارش، ۷۸ درصد از پاسخ‌دهندگان مرد هستند و ۲۲ درصد آنها زن.

دیده‌بانی مستمر فضای کسب‌و‌کار، یکی از رموز موفقیت کسب‌و‌کارها و از ویژگی‌های مهم مدیران و کارآفرینان موفق است. این رصد و پایش دقیق و مستمر به کسب‌وکارها اجازه شناسایی ریسک‌ها، فرصت‌ها و تهدیدات محیطی را داده و براساس آن می‌توانند استراتژی‌های مناسب را انتخاب کنند. دیده‌بان کسب‌و‌کار بنا بر مسوولیت اجتماعی خود، مدتی است که از طریق تهیه گزارش‌های مستمر، سعی در رفع بخشی از نیاز کسب‌و‌کارهای ایرانی در حوزه رصد محیط کسب‌و‌کار کرده است. گزارش حاضر نیز در همین راستا تهیه و منتشر شده است. این گزارش می‌تواند در شناسایی ریسک‌های عمومی و درک فرصت‌ها و تهدیدات ناشی از آنها و تدوین استراتژی کمک کند، اما شرکت‌ها را از گزارش‌های دقیق مربوط به صنعت و حوزه تخصصی خود بی‌نیاز نخواهد کرد، بنابراین ضروری است مدیران و کارآفرینان نسبت به این مهم توجه ریسک و انواع آن کافی مبذول داشته و دیده‌بانی تخصصی فضای کسب‌و‌کار خود را در دستور کار قرار دهند.

ریسک‌های کلان کسب‌و‌کار

در این گزارش ۱۵ ریسک کلان برای کسب‌و‌کارها در سال ۱۴۰۰ در نظر گرفته شده است.

۱-قدرت خرید مردم: براساس نظر‌سنجی‌های انجام شده، از نظر بیشتر پاسخگویان در سال ۱۴۰۰، قدرت خرید مردم تحت‌تاثیر عواملی مانند تورم، کاهش خواهد یافت. به‌عبارتی ۱۸ درصد پاسخگویان اعتقاد دارند قدرت خرید مشابه سال قبل خواهد بود؛ ۶۶ درصد بر این باورند که قدرت خرید کاهش می‌یابد و ۱۶ درصد افزایش قدرت خرید را پیش‌بینی کرده‌اند.

۲-وضعیت اشتغال: نیمی از پاسخگویان معتقدند که در سال جدید نرخ بیکاری تشدید خواهد شد. دلایل مهم این ریسک، بحران کرونا و مشکلات اقتصادی هستند. براساس این نظر‌سنجی، ۳۰‌درصد اعتقاد دارند که وضعیت اشتغال مانند سال قبل است، ۵۰ درصد بر این باورند که افزایش بیکاری را در سال ۱۴۰۰ تجربه می‌کنیم و ۲۰ درصد به افزایش اشتغال در سال جدید باور دارند.

۳-وضعیت تولید: بیشتر پاسخ‌دهندگان (۳۸‌درصد) عنوان کرده‌اند که رکود بر بخش تولید استمرار یافته و تشدید خواهد شد و بخشی از کاهش تولید به دلیل بحران کرونا است. ۳۳ درصد معتقدند که تولید مانند سال قبل پیش خواهد رفت و ۲۹ درصد بر این باورند که رونق تولید را در سال جدید تجربه می‌کنیم.

۴-وضعیت صادرات: در سال ۱۴۰۰ صادرات کالاها و خدمات همچنان با ریسک مواجه است و به دلیل بحران کرونا احتمالا مشابه سال قبل خواهد بود. این نظر ۳۷ درصد از پاسخ‌دهندگان است. ۲۸‌درصد نیز محدودیت بیشتر صادراتی و ۳۵ درصد رونق صادرات را پیش‌بینی کرده‌اند.

۵-واردات مواد اولیه، تجهیزات و قطعات: از نظر بیشتر پاسخگویان (۴۶ درصد)، واردات مواد اولیه، تجهیزات و قطعات با شرایطی کم و بیش مشابه سال ۱۳۹۹ به دلایل محدودیت‌های کرونایی و غیره، روبه‌رو خواهد بود. ۲۷ درصد نیز سخت‌تر شدن واردات مواد اولیه و تجهیزات و ۲۷ درصد تسهیل واردات مواد اولیه و تجهیزات را برای سال ۱۴۰۰ پیش‌بینی کرده‌اند.

۶-وضعیت رکود اقتصادی حاکم: از نظر بیش از نیمی از پاسخگویان (۵۵ درصد) در سال ۱۴۰۰، رکود اقتصادی استمرار خواهد یافت. البته آمارهای جهانی بیانگر کاهش رکود در کشور است. ۲۷ درصد به افزایش رکود معتقدند و ۱۹ درصد افزایش رونق اقتصادی را پیش‌بینی می‌کنند.

۷-وضعیت تحریم‌ها به نسبت سال قبل: در سال ۱۴۰۰ از نظر بیشتر پاسخگویان (۴۷درصد) مشابه سال قبل، تحریم‌ها ادامه خواهد یافت. البته امیدواری‌هایی برای کاهش تحریم‌ها وجود دارد. به‌عبارتی ۴۴ درصد پاسخ‌دهندگان بر این باورند که در سال جدید تحریم‌ها کاهش می‌یابد و ۹ درصد تشدید تحریم‌ها را پیش‌بینی می‌کنند.

۸-نرخ رشد اقتصادی: در سال ۱۴۰۰ از نظر بیشتر پاسخگویان (۴۹‌درصد) رشد اقتصادی چندان مورد توجه نخواهد بود و اقتصاد با رشد منفی یا حول صفر مواجه خواهد بود. با این حال آمارهای جهانی بیانگر افزایش رشد اقتصادی مثبت کشور در سال جدید هستند. ۳۱ درصد، رشد اقتصادی تقریبا صفر را پیش‌بینی کرده‌اند و ۲۰‌درصد نیز بر این باورند که رشد اقتصادی مثبت در سال جدید تجربه می‌شود.

۹-میزان تورم: تورم به‌عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی از نظر بیشتر پاسخگویان (۶۱‌درصد) افزایش خواهد یافت. البته با توجه به کاهش تورم انتظاری، پیش‌بینی افزایش قیمت‌ها کمتر از سال قبل خواهد بود. ۲۳ درصد پاسخ‌دهندگان تورم را مشابه سال قبل پیش‌بینی کرده‌اند و ۱۶‌درصد عنوان می‌کنند که در سال جدید، تورم کاهش می‌یابد.

۱۰-قیمت دلار: در سال ۱۴۰۰ قیمت دلار عمدتا بین ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان در نوسان خواهد بود. این دامنه قیمتی با دیدگاه بیشتر متخصصان اقتصادی تشابه دارد. براساس داده‌های این گزارش، ۹ درصد از پاسخگویان عنوان می‌کنند که قیمت دلار بیش از ۳۰ هزار تومان خواهد بود، ۲۵ درصد معتقدند قیمت دلار بین ۲۶ تا ۳۰ هزار تومان می‌شود، ۵۳ درصد می‌گویند دلار به ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان در سال ۱۴۰۰ می‌رسد و ۱۳ درصد نیز اعتقاد دارند که قیمت دلار در سال جدید کمتر از ۲۰ هزار تومان می‌شود.

۱۱-قیمت مواد اولیه، محصولات و خدمات نهایی: قیمت مواد اولیه محصولات نهایی افزایش خواهد داشت. این قیمت بنا به دلایل مختلفی مانند افزایش هزینه‌ها و تورم اتفاق می‌افتد. ۷۳ درصد پاسخگویان چنین اعتقادی دارند. همچنین ۱۹ درصد بر این باورند که وضعیت مانند سال قبل خواهد بود و ۸ درصد نیز کاهش قیمت مواد اولیه و محصولات را پیش‌بینی می‌کنند.

۱۲-تامین مالی کسب‌و‌کارها از نظام بانکی: ۵۲ درصد از پاسخ‌دهندگان عنوان می‌کنند که تامین مالی کسب‌و‌کارها از نظام بانکی همانند گذشته دشوار خواهد بود. ریشه این ریسک در عدم بهبود محیط کسب‌و‌کار است. ۳۲ درصد می‌گویند تامین مالی سخت‌تر خواهد شد و ۱۵ درصد باور دارند که تسهیل در تامین مالی در انتظار کسب‌و‌کارهاست.

۱۳-سرمایه‌گذاری تولیدگرا و کسب‌و‌کاری: «میزان سرمایه‌گذاری در بخش تولید و کسب‌و‌کارها کاهش خواهد یافت»؛ این اعتقاد ۵۸ درصد از نظردهندگان در این گزارش است که بخشی از این اعتقاد، به دلیل کاهش فعالیت‌ها ناشی از شیوع ویروس کروناست. ۲۳ درصد نیز عنوان می‌کنند که افزایش سرمایه‌گذاری اتفاق می‌افتد.

۱۴-تغییر سیاست‌ها با روی کار آمدن دولت جدید: ۶۳ درصد از پاسخ‌دهندگان پیش‌بینی می‌کنند در سال ۱۴۰۰ با روی کار آمدن دولت جدید در سیاست‌های سازمان‌های دولتی تغییراتی به‌وجود می‌آید که ممکن است چالش‌هایی را برای فعالیت بخش خصوصی و استارت‌آپ‌ها به بار آورد. ۱۹ درصد به تغییرات متوسط و ۱۸ درصد به تغییرات محدود در سیاست‌ها باور دارند.

۱۵- تداوم محدودیت‌های کرونایی: خوش بینی نسبت به کاهش محدودیت‌های کرونایی در سال جدید افزایش یافته است. بر این اساس، ۲۹ درصد اعتقاد دارند که محدودیت‌ها مشابه سال قبل خواهد بود، ۶۴ درصد به کاهش محدودیت‌های کرونایی در سال جدید باور دارند و ۷ درصد معتقدند که تشدید محدودیت‌های کرونایی را تجربه خواهیم کرد.

ریسک‌های صنعت

۱۵- ریسک در بخش صنعت شناسایی شده است.

۱۶-تغییر اولویت‌های خرید: درسال ۱۴۰۰ از نظر پاسخگویان، اولویت‌های خرید مشتریان و مصرف کنندگان نهایی تغییر می‌کند. این ریسک به دلیل تغییر نگرش سبک زندگی و آنلاین شدن ناشی از کرونا، به کارگیری و نوآوری‌های جدید را جدی‌تر می‌سازد.

۱۷-کاهش میزان تقاضای مشتریان: پاسخ‌دهندگان اعتقاد دارند در سال ۱۴۰۰ میزان تقاضای مشتریان بنا به دلایلی مانند تورم و کاهش قدرت خرید، کمتر خواهد شد. بنابراین تمرکز بر نوآوری‌های جدید با هدف تولید محصولات متناسب با قدرت خرید مشتریان لازم به نظر می‌رسد.

۱۸-افزایش هزینه‌های کسب‌و‌کارها: از نظر بیشتر پاسخگویان هزینه‌های کسب‌و‌کار به دلایل کاهش بهره‌وری ناشی از کرونا (تعطیلی‌ها، کاهش ساعت کار، هزینه‌های بهداشتی) بیشتر خواهد شد.

۱۹-کاهش فعالیت شرکت‌های کوچک و متوسط: از نظر بیشتر پاسخگویان، شرکت‌های کوچک و متوسط با کاهش فعالیت بیشتری مواجه خواهند بود. این مشکل ریشه در تاب‌آوری پایین این شرکت‌ها در بحران جهانی کووید- ۱۹ دارد.

۲۰-اختلال در زنجیره تامین مواد اولیه: در سال ۱۴۰۰ نوسان در زنجیره تامین مواد اولیه ادامه خواهد یافت. این ریسک به دلیل احتمال اعمال و استمرار محدودیت‌های ارتباطی بین کشورها ناشی از بحران کرونا ممکن است ادامه یابد.

۲۱-نوآوری اندک در مدل کسب‌و‌کارها: از نظر پاسخگویان هنوز نوآوری‌های مدل کسب‌و‌کارها با توجه به نیازهای جدید ناشی از استمرار بحران کرونا محدود است و کافی نیست. در حالی‌که تغییر نگرش و رفتار مشتری تغییرات جدی در مدل‌های کسب‌و‌کار را لازم ساخته است.

۲۲-محدودیت‌های بودجه‌ای دولت در حمایت از کسب‌و‌کارها: از نظر پاسخگویان، دولت با محدودیت‌های بودجه‌ای در حمایت از کسب‌و‌کارهای آسیب دیده از بحران کرونا مانند سال قبل مواجه است. این ریسک ریشه در محدودیت‌های مالی دولت دارد.

۲۳-کم توجهی به برنامه‌ریزی کسب‌و‌کار: از نظر بیشتر پاسخگویان، حساسیت کسب‌و‌کارها نسبت به تدوین یک برنامه ویژه شرایط کرونا با هدف بهره برداری از فرصت‌ها و کاهش ریسک‌ها اندک است.

۲۴-نامشخص بودن چشم‌انداز توسعه کسب‌و‌کارها: از نظر بیشتر پاسخگویان در سال جاری چشم‌انداز توسعه کسب‌و‌کارها، مبهم خواهد بود و افق کاملا روشنی فراروی کسب‌و‌کارها وجود ندارد. این ریسک به دلیل نامشخص بودن زمان پایان بحران کرونا و بهبود شرایط اقتصادی است.

۲۵-کاهش سلامت روان کارکنان: از دیدگاه پاسخگویان، سلامت روان کارکنان به دلیل تداوم بحران کرونا با آسیب‌های جدی مانند سال قبل مواجه خواهد بود که نیاز به اجرای برنامه‌های خاص منابع انسانی را نشان می‌دهد.

۲۶-کاهش انگیزه کارکنان: از نظر پاسخگویان، انگیزه شغلی کارکنان با افت قابل‌توجهی روبه‌رو خواهد شد.این ریسک در مشکلاتی مانند افزایش هزینه‌های زندگی و کاهش تعلق ناشی از دورکاری به دلیل کرونا ریشه دارد.

۲۷-کمبود نیروی انسانی متخصص در صنایع پرریسک از منظر سلامتی: دسترسی ناکافی به نیروی انسانی متخصص یکی از چالش‌های اساسی فراروی صنایع پرخطر از منظر سلامت است. این ریسک در خصوص مشاغلی است که احتمال ابتلا به کرونا در آنها بیشتر است.

۲۸-کاهش اجرای برنامه‌های رفاهی منابع انسانی: پاسخگویان معتقدند با کاهش برنامه‌های رفاهی در سال جدید مواجه خواهیم بود. دلایلی مانند استمرار کرونا و کاهش توان مالی شرکت‌ها بر کمیت و کیفیت برنامه‌های رفاهی تاثیرخواهند داشت.

۲۹-عدم دسترسی به راهکارهای مناسب دورکاری کارکنان: دسترسی ناکافی به راهکارها و ابزارهای دورکاری موثر همچنان یکی از ریسک‌های فراروی کسب‌و‌کارهاست. البته این ریسک در شرکت‌های خارجی هم مشاهده می‌شود.

۳۰-ناکارآمد شدن بخشی از نیروی انسانی به دلیل دورکاری: از نظر بیشتر پاسخگویان، بخشی از نیروی انسانی به دلیل عدم طراحی مدل‌های نامناسب دورکاری،‌ ناکارآمد شده‌اند.

استراتژی‌های کسب‌و‌کار

استراتژی هنر انتخاب بایدها و نبایدها از میان انبوهی از ایده ها، اقدامات، الزامات و… است. گفته شده است که استراتژی زاییده ذهن آگاه است. از دیگر سو و خلق و انتخاب استراتژی مناسب مستلزم به‌کارگیری چارچوب‌ها و مدل‌های مناسب و معتبر است. در این گزارش، ضمن معرفی مدل دیده بان ۱۴۰۰، از آن برای ارائه چارچوبی منسجم و یکپارچه جهت برنامه‌ریزی متناسب با سطح بلوغ سازمان و شرکت ریسک و انواع آن بهره‌گرفته شده است. برای مواجهه با ریسک‌های نام برده، می‌توان ۴ استراتژی براساس دو محور در نظر گرفت: محور اول براساس توسعه در برابر دفاع یا نگهداری است. محور دوم براساس سازگاری در برابر انعطاف‌پذیری است. این دو محور در کنار یکدیگر چهار استراتژی را می‌سازند که باید همزمان به کار گرفته شوند؛ «استراتژی بهبود عملکرد توسعه‌ای-سازگارانه»، «استراتژی کارآفرینانه توسعه‌ای-انعطاف‌پذیر»، «استراتژی کنترل تدافعی-سازگارانه» و «استراتژی آگاهانه تدافعی-انعطاف‌پذیر».

در این گزارش، ۴ استراتژی ذکر شده در ۵ بخش منابع انسانی، ‌بازاریابی و فروش، زنجیره تامین و تولید، تامین مالی و رهبری کارآفرینانه تدوین شده که برای هر یک ۶ اقدام عنوان شده است.

منابع انسانی: یکی از مهم‌ترین وظایف مدیران، توجه به اقدامات پیشگیرانه و حمایتی در مواجهه به بحران کرونا است تا بتوان محیط کار ایمن و سالم ایجاد کرد. اقدامات این بخش شامل «تامین اقلام بهداشتی پیشگیرانه در محیط کار»، «کاهش حضور کارکنان و جلسات حضوری در صورت امکان»، «ایجاد کانال‌های ارتباطی مجازی مناسب بین کارکنان و مدیران»،‌ «تداوم حمایت از کارکنان دارای بیماری کرونا»، «تقویت برنامه‌های حمایتی و انگیزشی و ارتقای روحیه پرسنل» و «تداوم برنامه‌های دورکاری» است.

بازاریابی و فروش: شرکت‌ها باید برای تطابق با تغییرات بازار و انطباق با رفتارهای جدید مصرف کنندگان، اقدامات مناسبی اتخاذ کنند و هوشمندانه، اقداماتی ابتکاری در عناصر اصلی آمیحته بازاریابی (مکان،‌محصول، قیمت و ترویج) به عمل آورند. شش‌ اقدام در این حوزه عبارتند از: «پیش‌بینی تغییرات در رفتار و انتظارات مشتری»، «مشارکت با دیگر شرکت‌ها برای فروش»، «تداوم اجرای راهکارهای بازاریابی اجتماعی»، «ارزیابی تحلیل مداوم شاخص‌های کلیدی عملکرد، فروش و افت تقاضا»، «حفظ اعتماد مشتری» و «به‌کارگیری روش‌های فروش آنلاین.»

زنجیره تامین و تولید: به دلیل ریسک افت تولید در کشورهای مختلف و محدودیت جابه جایی کالا بین کشورها،‌ مشکلاتی در زنجیره تامین کسب‌و‌کارها به‌وجود آمده است. گزارش پیش رو شش اقدام را در این حوزه پیشنهاد داده است که شامل «شناسایی ریسک‌ها و پایش مداوم اطلاعات زنجیره تامین حین بحران»، «یافتن راهکارهایی برای لجستیک با هدف جلوگیری از وقفه در دسترس به مواد اولیه»، «نوآوری در تامین مواد اولیه و زنجیره تامین مانند یافتن مواد اولیه جایگزین»، «مشارکت با دیگر شرکت‌ها برای کاهش موانع زنجیره تامین»، «بررسی امکان دسترسی به تامین کنندگان جدید» و «ایجاد تیم‌های بین واحدی برای تصمیم‌گیری شفاف و پایش مستمر» می‌شود.

تامین مالی: برای کسب‌و‌کارهای ایرانی که به طور همزمان در معرض دو تکانه تحریم‌ها و بحران کووید-۱۹ قرار دارند، مسائل مالی چالش کلیدی تلقی می‌شود و رویکردهای سنتی تامین مالی جوابگوی معضلات مالی کسب‌و‌کارها نیست. در این حوزه نیز شش اقدام پیشنهاد شده عبارتند از: «حفظ سطح و مقدار نقدینگی در سناریوهای مختلف»، «افزایش زمان حساب‌های پرداختنی (پرداخت‌های تاخیری)»، «کاهش دوره وصول مطالبات و دریافت بدهی ها»، «افزایش دسترسی به منابع مالی جدید وخلاقانه مانند وام»، «تداوم کاهش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های کمتر ضروری» و «کاهش هزینه‌های ضروری با هدف تاب آوری بیشتر».

رهبری کارآفرینانه: رهبری کارآفرینانه در شرکت‌ها به مفهوم نظامی ریسک و انواع آن برای شکل دهی فعالیت‌های کارآفرینانه و خلاقانه در کسب‌و‌کار است. این رویکرد بر نوآوری، پیشگامی و ریسک پذیری، تعهد و حمایت مدیران ارشد تاکید دارد که بر عملکرد مالی و غیرمالی موثر هستند. در زمان حال که ویژگی آن تغییر انتظارات مشتری، کارکنان و ذی نفعان است، کارآفرینی می‌تواند برای ایجاد یک برنامه نحول، کمک‌کننده باشد. اقدمات ۶ گانه در این حوزه نیز از این قرار است: «تدوین سناریوهای مختلف برای مدیریت کسب‌و‌کار»، «هدف‌گذاری کوتاه‌مدت فصلی و ماهانه»، «کشف فرصت‌ها در کنار بهره‌برداری از مزیت‌های موجود»، «بهبود مدل کسب‌و‌کار براساس درس آموخته‌های بحران»، «ترسیم چشم‌اندازهای روشن» و «تعهد مدیران ارشد برای اجرای اقدامات عملی».