آمــوزش اندیــکاتور RSI

اندیکاتور RSI چیست و چگونه باید از آن در تحلیل تکنیکال استفاده کرد؟

سرمایه‌گذاران بازار سهام همیشه در تلاشند تا در بازار برنده شوند و یکی از راه‌های معمول آن به کار بستن معیارهای اقتصادی پیش از اقدام به خرید سهم‌هایی‌ست که دوست دارند. اندیکاتور شاخص قدرت نسبی یا همان RSI یکی از موثرترین معیارهای ارزیابی در بازار است و به دلیل ارائه سیگنال‌های درست، باعث شده معاملگران علاقه زیادی به آن نشان بدهند.

اندیکاتور RSI در حقیقت راهی عالی برای ارزیابی پتانسیل یک سهم است و هرچه بهتر نحوه کار آن را درک کنید، بیشتر می‌توانید از این ابزار بهره ببرید.

RSI چیست؟

اندیکاتور RSI یک اسیلاتور ممنتوم (momentum oscillator) است که برای اندازه‌گیری سرعت و تغییر جهت حرکت‌ قیمت‌ استفاده می‌شود. در اصل زمانی که RSI ترسیم می‌شود، ابزاری دیداری برای کنترل قوت و ضعف فعلی و قبلی بازار را فراهم می‌آورد.

نقاط ضعیف یا قوی‌ بر اساس قیمت‌های بسته شده طی یک بازه معاملاتی مشخص شده و این چنین یک معیار قابل‌اعتماد از تغییرات قیمت و ممنتوم ایجاد می‌کنند. با در نظر گرفتن ابزارهای مالی مانند شاخص‌های سهام و محصولات مالی لوریج شده (کل حوزه مشتقات)، RSI ثابت کرده است که اندیکاتور کارآمدی برای بررسی روند قیمت است.

تاریخچه

جونیور ولز وایلدر (J.Welles Wilder Jr) خالق اندیکاتور RSI است. وایلدر که در ابتدا مکانیک ناوگان دریایی بود بعدها به عنوان یک مهندس مکانیک مشغول به کار شد. او پس چند سال فعالیت در حوزه معامله‌گری،تلاش خود را به مطالعه درباره تحلیل تکنیکال منعطف کرد. وایلدر در سال 1978 کتاب «مفاهیم جدید سیستم معامله تکنیکال» را منتشر کرد. این کتاب، اسیلاتور ممنتوم جدید وی که با نام شاخص قدرت نسبی یا همان RSI شناخته می‌شود را شامل می‌شد.

RSI تا به امروز نسبتا محبوب مانده و در حال حاضر یکی از ابزارهای اصلی و مهمی‌ست که توسط تحلیل‌گران تکنیکال سراسر دنیا استفاده می‌شود. پس از وایلدر برخی از افراد خبره در جهت اصلاح و بهینه‌سازی RSI اقداماتی انجام دادند. یکی از نمونه‌های قابل‌توجه این افراد اندرو کادول (Andrew Cardwell) است که از RSI برای تایید روند استفاده کرد.

اسیلاتور چیست؟

برای آنکه RSI را درست بفهمید، باید ابتدا با مفهوم اسیلاتور و نحوه کار آن آشنا شوید. اسیلاتور در دنیای بازار سهام یک معیار بررسی تحلیل تکنیکال است که عملکرد یک سهم را میان دو نقطه حداکثری (برای مثال نقاط سقف و کف) مورد بررسی قرار می‌دهد. ایده‌ در پس این کار، تمرکز در یک اندیکاتور روند بر اساس مدل اسیلاتور و تعیین موقعیت‌های ایده‌آل برای خرید سهم است.

در اندیکاتور RSI، اسیلاتور در ناحیه بین 1 و 100 بوده و معمولا طی بازه‌‌ای دوهفته‌ای، با درنظرگیری سطوح بالا (70) و پایین (30) در یک معادله اندازه‌گیری می‌شود (بازه‌های معاملاتی بین 20 و 80، یا 10 و 90 نیز متداولند). هرچه اسیلاتور به سوی 100 برود، اطلاعات حاصل به سرمایه‌گذار می‌گویند که این سهم در حالت «اشباع خرید» (overbought) قرار دارد. برعکس، هرچه این نوسانگر به سوی صفر میل کند به این معنی‌ست که سهم احتمالا در حالت «اشباع فروش» (oversold) است.

مدل اسیلاتور به طور خاص، زمانی که قیمت یک سهم به طور نامنسجم در ناحیه‌ای کوچک در نوسان است، برای تحلیل‌گران کاربرد دارد. هنگامی که یک سهم عموما در حالت رنج معامله می‌شود، تعیین روند معامله در اوراق بهادار به کار سخت‌تری بدل می‌گردد و لازم است از اسیلاتورهای به اصطلاح تصادفی، مانند اندیکاتور RSI به عنوان یک آمــوزش اندیــکاتور RSI اندیکاتور عملکرد سهم دقیق‌تر استفاده کرد.

فرمول RSI

محاسبه اندیکاتور RSI در دو مرحله صورت می‌گیرد و با فرمول زیر آغاز می‌شود:

RSI = 100 – [100 / (1+ میانگین ضرر/میانگین سود)]

میانگین سود یا ضرری که در این رابطه آورده شده، میانگین درصد سود یا ضرر در یک بازه مشخص است. همچنین لازم به ذکر است که در رابطه فوق، میانگین ضرر مثبت در نظر گرفته می‌شود.

در حالت استاندارد، محاسبه مقدار اولیه RSI در یک بازه 14 روزه انجام می‌شود. برای مثال تصور کنید قیمت بازار در 7 روز از 14 روز گذشته، با میانگین سود 1% و بقیه روزها با میانگین ضرر 0.8% بسته شده است. محاسبه قسمت اول RSI آن به صورت زیر خواهد بود:

RSI = 100 – [100 / (1+(0.01/0.008)] = 55.5

زمانی که اطلاعات 14 روزه در دسترس موجود باشد، می‌توان بخش دوم فرمول RSI را به صورت زیر محاسبه کرد:

RSI = 100 – [100 / (1+(میانگین سود X 13 + سود فعلی) / ( میانگین ضرر X 13 + ضرر فعلی)]

نحوه محاسبه RSI

با استفاده از فرمول‌های قبلی می‌توان RSI آمــوزش اندیــکاتور RSI آمــوزش اندیــکاتور RSI را محاسبه کرد؛ جایی که پس از آن می‌توان خط اندیکاتور RSI را زیر نمودار قیمت رسم کرد. با افزایش تعداد و اندازه بسته شدن کندل صعودی RSI نیز رشد خواهد کرد و با افزایش تعداد و کاهش اندازه بسته شدن کندل نزولی نیز کاهش می‌یابد. بخش دوم محاسبات دستیابی به نتیجه را هموار می‌کند، بنابراین اندیکاتور RSI در یک بازار پر فراز و فرود نزدیک به 100 یا 0 نوسان خواهد کرد.

در نمودار بالا می‌توان دید در حالی که سهم روندی صعودی دارد، اندیکاتور RSI می‌تواند بازه‌های گسترده‌ای را در محدوده «اشباع خرید» نشان دهد. همچنین این اندیکاتور ممکن است زمانی هنگامی که سهمی در روند نزولی به سر می‌برد مدت زیادی را در محدوده «اشباع فروش» باشد. این موضوع ممکن است تحلیل‌گران جدید را سردرگم کند اما یادگیری استفاده از این اندیکاتور در محدوده روند غالب می‌تواند در روشن کردن این ابهامات موثر باشد.

پارامترهای مهم هنگام استفاده از RSI

اشباع خرید/فروش (Overbought/Oversold)

در RSI دو طیف وجود دارد که کاربردی و ارزشمند به‌شمار می‌آیند. طبق گفته وایلدر، هر عددی بالای 70 بایستی اشباع خرید و هر عددی زیر 30 باید اشباع فروش در نظر گرفته شود. هنگامی که تقاضا برای یک سهم یا دیگر ابزارهای سرمایه‌گذاری سبب افزایش شمار خریداران نسبت به فروشندگانی می‌شود که در حال معامله آن هستند، آن سهم «اشباع خرید» محسوب می‌شود. این حالت اغلب سبب افزایش قیمت سهم می‌گردد.

هدف از به‌کارگیری RSI آن است که سهامداران بدانند سهمی که دارند چه زمانی بیش از حد خرید شده و احتمالا بخواهند سود خود را بسته و پیش از خرسی شدن احساسات و کاهش تقاضا سهم را بفروشند. RSI اندیکاتور خوبی‌ برای نشان دادن زمان حدودی فروش در سناریو بازاری با تقاضای بالاست.

در مقابل زمانی که تقاضا برای سهمی پایین بیاید، مقدار فروش بالا می‌رود. این کاهش تقاضا ممکن است به دلیل اخبار بد درخصوص عرضه عمومی شرکت مادر یا تاثیرات بد روند اقتصاد یا صنعت بر عملکرد مالی آن شرکت اتفاق بیافتد. اگر قیمت یک سهم بدون هیچ دلیل مشخصی کاهش یابد، RSI در تعیین نقطه حدودی اشباع فروش نامعتبر بوده و فرصت خرید خوب را نشان می‌دهد.

واگرایی (Divergence)

واگرایی اندیکاتور RSI زمانی اتفاق می‌افتد که میان آنچه عملکرد قیمت نشان می‌دهد و چیزی که RSI می‌گوید تفاوت وجود دارد. این تفاوت‌ها را می‌توان به بازگشت زودهنگام نیز تعبیر کرد. به طور خاص دو نوع واگرایی وجود دارد: خرسی و گاوی (نزولی و صعودی).

• واگرایی گاوی RSI– زمانی که قیمت کاهش جدیدی را ثبت می‌کند اما اندیکاتور RSI عدد کاهش را بالاتر نشان می‌دهد.
• واگرایی خرسی RSI – زمای که قیمت افزایش جدیدی را ثبت می‌کند آمــوزش اندیــکاتور RSI اما اندیکاتور RSI عدد کمتری را نمایش می‌دهد.

وایلدر معتقد بود واگرایی خرسی، فرصت فروش و واگرایی گاوی، فرصت خرید ایجاد می‌کند. همانطور که در نمودار زیر می‌توان دید، زمانی که نمودار قیمت کف پایین‌تر و RSI کف بالاتری را ثبت کرده، واگرایی گاوی شناسایی شده است. این مورد سیگنال معتبری‌ست اما زمانی که یک سهم در یک روند طولانی‌مدت پایدار قرار دارد، احتمال یافتن واگرایی‌ها بسیار کم است. استفاده از ناحیه اشباع خرید یا فروش منعطف، به یافتن سیگنال‌های بالقوه بیشتر کمک خواهد کرد.

نوسان شکست (Failure Swing)

نوسانات شکست یکی دیگر از اتفاقاتی هستند که به عقیده وایلدر احتمال بازگشت قیمت را افزایش می‌دهند. یکی از مواردی که بایستی درباره نوسانات شکست در ذهن داشت آن است که این نوسان‌ها آمــوزش اندیــکاتور RSI کاملا مستقل از قیمت بوده و تنها به اندیکاتور RSI وابسته‌اند. نوسانات شکست شامل چهار مرحله‌اند که گاوی (فرصت خرید) یا خرسی (فرصت فروش) درنظر گرفته می‌شوند.

نوسان شکست گاوی

1. RSI به زیر 30 کاهش یابد (که اشباع فروش محسوب‌ می‌شود)
2. RSI به بالای 30 باز ‌گردد.
3. RSI کاهش یافته اما بالای 30 باقی بماند (بالای سطح اشباع فروش)
4. RSI از سطح بالای پیشین خود بالاتر رود.

همانطور که می‌توانید در نمودار زیر ببینید، اندیکاتور RSI به اشباع فروش رسیده، از 30% بالاتر رفته و شکست کف را شکل داده که در زمان صعود آن به بالا محرک سیگنال بوده است. استفاده این‌چنینی از اندیکاتور RSI بسیار شبیه ترسیم خطوط روند روی یک نمودار قیمت است.

نوسان شکست خرسی

1. RSI به بالای 70 افزایش پیدا ‌کند (که اشباع خرید محسوب می‌شود)
2. RSI به زیر 70 کاهش ‌یابد
3. RSI به آرامی افزایش می‌یابد اما زیر 70 باقی باند (زیر سطح اشباع خرید)
4. RSI از سطح کف پیشین خود پایین‌تر ‌آید.

نمودار زیر سیگنال نوسان شکست خرسی را نشان می‌دهد. این سیگنال مانند اکثر تکنیک‌های معاملاتی زمانی قابل اعتماد خواهد بود که با روند غالب طولانی‌مدت مطابقت داشته باشد. احتمال خطای سیگنال‌های خرسی در روندهای نزولی کمتر است.

تایید روند کادول

البته که هیچ اندیکاتوری سحرآمیز نیست و تقریبا هیچ چیز را نمی‌توان همانقدر ساده که بنظر می‌آید تصور کرد. اندرو کادول، که پیش‌تر در همین مطلب از او نام بردیم، یکی از آن دانش‌آموزانی بود که توضیحات وایلدر درباره اندیکاتور RSI را فرا گرفت و بر اساس آن‌ها کار دیگری کرد. اقدامات کادول با RSI سبب شد اندیکاتور RSI نه فقط ابزاری برای پیش‌بینی بازگشت روندها، که ابزاری برای تایید روندها نیز باشد.

روندهای صعودی/نزولی

کادول در مطالعه ایده‌های واگرایی وایلدر مشاهدات هوشمندانه‌ای داشت. او معتقد بود:

• واگرایی گاوی تنها در روند خرسی رخ می‌دهد.
• واگرایی خرسی تنها در روند گاوی رخ می‌دهد.آمــوزش اندیــکاتور RSI
• واگرایی گاوی و خرسی در کنار هم معمولا سبب یک اصلاح قیمت جزئی می‌شوند نه بازگشت روند واقعی.

این بدان معناست که واگرایی در اصل بایستی به عنوان روشی برای تایید روندها مورد استفاده شود و لزوما راهی برای پیش‌بینی بازگشت‌ آن‌ها نیست.

بازگشت روند

کادول همچنین بازگشت‌ روند مثبت و منفی را هم کشف کرد. بازگشت روند مثبت و منفی اساسا نقطه مقابل واگرایی هستند.

• بازگشت روند مثبت زمانی رخ می‌دهد که قیمت، کف بالاتر و اندیکاتور RSI کف پایین‌تری را نشان می‌دهد. دراین حالت روند قیمت افزایشی است. بازگشت روند مثبت تنها در روند گاوی اتفاق می‌افتد.
• بازگشت روند منفی زمانی رخ می‌دهد که قیمت، سقف پایین‌تر و اندیکاتور ،RSI سقف بالاتری را نشان می‌دهد. در این حالت روند قیمت کاهشی است. بازگشت روند منفی تنها در روند خرسی اتفاق می‌افتد.

بازگشت‌های مثبت و منفی را می‌توان در مواردی که قیمت نسبت به ممنتوم عملکرد بهتری دارد خلاصه کرد. از سوی دیگر، از آنجایی که بازگشت‌های مثبت و منفی تنها در روندهای خاصی رخ می‌دهند می‌توان از آن‌ها به عنوان ابزار دیگری برای تایید روند استفاده کرد.

نکات مهم برای آمــوزش اندیــکاتور RSI استفاده از اندیکاتور RSI

هنگامی که محاسبات RSI را وارد استراتژی‌های معاملاتی خود کردید، به نکات زیر توجه داشته باشید:

تایم فریم خود را محدود نکنید

معامله‌گران و سرمایه‌گذارها معمولا از RSI به شکل دوره‌های 14 تایی استفاده می‌کنند، اما هیچ دلیلی ندارد که دوره زمانی (Time Frame) خود را بر اساس نیازهای سبدتان کوتاه‌تر یا بلندتر در نظر نگیرید. به طور کلی باید بدانید که هرچه دوره زمانی شما کوتاه‌تر باشد، محاسبات حساس‌تر بوده و احتمال آنکه قربانی محاسبات غیردقیق اندیکاتور RSI شوید، بالاتر است.

فقط از یک اندیکاتور استفاده نکنید

طبق مطلوب‌ترین سناریو معاملاتی، تصمیم به خرید یا فروش بر اساس محاسبات اندیکاتور RSI صرف، اصلا توصیه نمی‌شود. برای تحلیل نمودار قیمت، حتما از چند اندیکاتور و الگو استفاده کنید و همچنین در جریان اخبار پیرامون بازار معاملاتی باشید .

مزایا و معایب اندیکاتور RSI

مزایای RSI

اندیکاتور RSI یکی از کارامدترین ابزارها برای بررسی بازار به ‌شمار می‌آید. در ادامه به شرح برخی از برجسته‌ترین مزیت‎‌های RSI می‌پردازیم.

• پیاده‌سازی سریع: محاسبه یا تنظیم اندیکاتور شاخص قدرت نسبی سریع صورت می‌گیرد. با وجود الگوی نسبتا جامع اندیکاتور RSI، هر معامله‌گری می‌تواند اطلاعات لازم را به راحتی کسب کند. براوردهای خودکاری که توسط صرافی‌ها انجام می‌شود همچنان منطبق با RSI هستند.
• ارزیابی ممنتوم: اندیکاتور RSI کمک می‌کند تا محلی را که یک دارایی سرعت خود را از دست داده است شناسایی کنیم. این اندیکاتور ما را در تعیین محل ممنتوم از دست رفته و سطوح کلیدی بازگشت روند یاری می‌کند.
• در برگرفتن احساسات بازار: اندیکاتور RSI بهترین ابزار برای گزارش حالت بازار است. پیش‌بینی‌های تکنیکال از طریق این اندیکاتور شکل مختصرتری به خود گرفته و از همین رو سیگنال‌های کاربردی برای معاملات ارائه می‌دهند.

معایب RSI

اندیکاتور RSI هم مانند برخی دیگر از ابزارهایی که از آن‌ها برای ارزیابی بازار مالی استفاده می‌شود نمی‌تواند کاملا دقیق باشد. اگر بخواهیم خیلی دقیق بگوییم، هیچ ابزاری نمی‌تواند گزارش کاملی از حرکات بازار بدهد. از همین رو برخی از معایب اندیکاتور RSI را در ادامه لیست کرده‌ایم.

• احتمال پیش‌بینی غلط بازار: به دلیل پیچیدگی‌ نواحی اشباع خرید و فروش، وجود اطلاعات غلط اجتناب‌ناپذیر است. مخصوصا زمانی که در میانه بازار خرسی و گاوی هستیم، رسیدن اندیکاتور به 90 یا سقوط آن به 10 زمینه‌ساز این مسئله است.
• از دست دادن اعتبار در خط میانی 50: سرمایه‌گذاران ممکن است وقتی RSI یک دارایی بین 60 و 40 است سردرگم شوند. در شرایط عادی، اندیکاتور RSI ممکن است وقتی ممنتوم واقعی نامعلوم است، تثبیت دهد.

نتیجه‌گیری

اندیکاتور RSI هنگام ورود به بازار معیار کارامدی‌ست، گرچه در استفاده از آن اجباری نیست. اگر معامله‌گری هستید که پیش از تصمیم‌ به معامله دارایی‌های دیجیتال، به تحلیل‌های تکنیکال توجه می‌کنید باید به خوبی از این اندیکاتور بهره ببرید.

با این وجود RSI یک اندیکاتور کاملا دقیق نیست. بازار مالی سراسر گمانه‌زنی‌ست، از این رو نمی‎توان حرکات قیمت را تنها با یک اندیکاتور تشخیص داد. شما می‌توانید در کنار RSI از اندیکاتورهای کاربردی دیگر نیز استفاده کنید.

آموزش اندیکاتور RSI

اندیکاتور RSI که مخفف Relative Strength Index می باشد با روابط پیچیده ریاضی محاسبه می گردد که ذکر این روابط از حوصله این بحث خارج می باشد. در تنظیمات RSI نیز عموما از تنظیم ١۴ روزه استفاده می شود. این اندیکاتور همانند مکدی (MACD) در زمره اسیلاتورها طبقه بندی می شود چراکه همواره بین دو سطح ٠ و ١٠٠ در حال نوسان می باشد.

کاربردهای RSI:

– همانطور که گفته شد این اندیکاتور بین دو سطح ٠ و ١٠٠ در نوسان می باشد. در این بین، دو سطح کلیدی ٣٠ و ٧٠ را به ترتیب به عنوان سطوح اشباع فروش و اشباع خرید می نامند. به این معنی که هر گاه مقدار RSI از عدد ٣٠ کمتر شود به این معنی است که شاهد فروش های افراطی در بازار هستیم و لذا امکان کاهش فشار فروش و صعود قیمت وجود دارد. بر عکس، عبور RSI از سطح ٧٠ به سمت بالا به معنی انجام خریدهای افراطی در بازار می باشد که در نهایت این خریدها ممکن است هر لحظه به پایان رسیده و شاهد نزول قیمت باشیم.

برای مثال به شکل زیر که نمودار قیمتی سهام مس باهنر را نشان می دهد توجه کنید. همانطور که مشاهده می کنیم در نقاطی که با خطوط عمودی نمایش داده شده اند شاهد وارد شدن RSI به مناطق اشباع خرید یا اشباع فروش بوده ایم که همین خرید و فروشهای افراطی به معنی علامتی برای تغییر جهت قیمت به شمار می آمده اند. برای مثال در نقطه ای که با فلش قرمز رنگ مشخص شده است مقدار RSI به کمتر از ٣٠ کاهش پیدا کرده که به معنی فروش افراطی بوده است و پس از مدتی شاهد کاهش فشار فروش و رشد قیمت سهم بوده ایم. و در نقطه بعدی که با فلش سبز رنگ نمایش داده شده است شاهد افزایش RSI به بیش از ٧٠ بوده ایم که به معنی خرید افراطی بوده و پس از مدتی شاهد کاهش فشار خرید و نزول قیمت بوده ایم.

نکته ای که در مورد RSI باید به آن توجه نمود این است که ممکن است خروج RSI از مناطق اشباع، بدون افت یا صعود قیمت و فقط با نوسان قیمتی صورت بگیرد. برای روشن شدن موضوع اگر مجددا به نمودار قیمتی فباهنر توجه کنیم می بینیم که در محلی که با خط قرمز رنگ مشخص شده است RSI وارد منطقه اشباع خرید شده است، اما پس از مدتی بدون اینکه قیمت نزول چندانی داشته باشد، تنها با نوسان قیمت RSI از منطقه اشباع خرید خارج شده است. پس این موضوع را همیشه به یاد داشته باشید که استفاده از اندیکاتور به تنهایی می تواند در برخی موارد باعث ایجاد خطا در تصمیم گیری شود و حتما باید در کنار سایر ابزار به کاربرده شوند.

یکی دیگر از کاربردهای جالب در استفاده از RSI به کاربردن خطوط روند همراه با این اندیکاتور می باشد.
به عبارتی به همان شکل که خطوط روند را در مورد قیمت استفاده می کنیم به طریق مشابه می توان همان خطوط را در مورد RSI نیز استفاده کرد. برای مثال به نمودار زیر که مربوط به سهم فباهنر می باشد توجه کنید:

همانطور که در این شکل دیده می شود می توانیم یک خط روند صعودی را برای اندیکاتور RSI رسم نماییم.مشاهده می کنیم چگونه پس از اینکه این خط روند به سمت پایین شکسته شد ، همزمان شاهد نزول قیمت بعد از خط عمودی بوده ایم.
به شکل زیر که مربوط به نمودار سهم خپارس می باشد توجه کنید:

مشاهده می کنید که چگونه بعد از شکسته شدن یک خط روند نزولی بر روی اندیکاتور RSI شاهد صعود قیمت سهم شروع شده است.
نکته ای دیگری که در مورد هر اندیکاتور وجود دارد و در بالا به آن اشاره کرده ایم استفاده از ابزاری دیگر در کنار یک اندیکاتور برای کاستن از میزان خطاهاست. برای مثال می توان به جای استفاده از هر یک از اندیکاتورهای RSI یا MACD به تنهایی، همزمان از این دو اندیکاتور در کنار هم استفاده کرد تا این ابزار بتوانند خطاهای یکدیگر را پوشش دهند.

اگر به دنبال یادگیری اندیکاتور Parabolic SAR هستید این مقاله را مطالعه کنید.

همچنین به شما پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاعات بیشتر در مورد نحوه سرمایه گذاری رمز ارز ابتدا با تیم حرفه‌ای بینوست تماس بگیرید. این تیم می‌تواند به شما کمک کند تا بهترین نوع سرمایه گذاری ارز دیجیتال را داشته باشید.

شاخص RSI چیست و چگونه از آن در تحلیل تکنیکال استفاده کنیم؟

تازه‌واردان دنیای خرید و فروش ارزهای دیجیتال بیشتر اوقات در اولین نگاه به خطوط و شاخص‌های عجیب‌وغریب نمودارها، سردرگم و کلافه می‌شوند. برای خود من هم داستان به همین صورت بود. در ابتدا این حوزه برای من گیج‌کننده به نظر می‌رسید و فهمیدن آن بسیار دشوار بود تا اینکه متوجه شدم ساخته‌های ذهنی من از دنیای ارزهای دیجیتال و تحلیل تکنیکال صحیح نبوده است.

برای اینکه این موضوع را اثبات کنم، برخی مفاهیم خرید و فروش ارز دیجیتال را که طی این مسیر یاد گرفتم، با شکستن به تعاریف و اجزای کوچکتر به شما توضیح خواهم داد. امیدوارم که بتوانم در این مطلب برخی از اسرار تریدینگ را برای شما فاش کنم. در ادامه یکی از مهمترین شاخص‌های تکنیکال به نام قدرت نسبی (RSI) را توضیح داده و پس از آشنایی با آن، چند نکته طلایی برای به کار گیری آن‌ در معاملاتتان را آموزش خواهیم داد.

شاخص قدرت نسبی (RSI) چیست؟

وظیفه اصلی RSI این است که به شما درباره بیش از حد فروخته شدن یا بیش از حد خریده شدن یک دارایی ارزشمند اطلاع دهد. از هر پلتفرمی که برای دنبال کردن بازار استفاده می‌کنید، باید گزینه‌ای جهت افزودن این شاخص به نمودارتان داشته باشید.

جهت اضافه کردن شاخص RSI به نمودار در تریدینگ ویو، باید از گزینه اندیکاتورها در بخش Built-ins آن را انتخاب کنید

دلایل زیادی وجود دارند که RSI را به یک تکیه‌گاه مطمئن برای تریدرها تبدیل کرده‌ است. زمانی که RSI در حدود ۷۰ درصد ماکزیمم مقدار خود قرار گیرد (یعنی در اعداد ۷۰ به بالا) در منطقه اشباع خرید قرار می‌گیرد. یعنی اینکه دارایی بیش از حد خریداری شده و احتمال کاهش قیمت آن زیاد است.

زمانی که RSI در مقادیر کمتر از ۳۰ قرار بگیرد، منطقه اشباع فروش را نشان خواهد داد. یعنی اینکه دارایی بیش از حد فروخته شده و زمان مناسبی برای خرید کردن به وجود آورده است.

این اعداد برای برخی تریدرها متفاوت است. مثلا عده‌ای از ترکیب ۳۳ و ۶۶ درصد استفاده آمــوزش اندیــکاتور RSI می‌کنند، برخی معامله‌گران نیز اعداد ۲۰ و ۸۰ درصد را به کار می‌گیرند. اما این کمترین چیزی است که از RSI می‌توان دریافت کرد. ساده بود، نه؟ خب به همین سادگی‌ها هم نیست و نباید بدون توجه از کنارش رد شویم.

چگونه از RSI استفاده کنیم؟

شاخص RSI به شما کمک می‌کند تا درباره اینکه در قیمت خوبی اقدام به خرید کرده‌اید آمــوزش اندیــکاتور RSI یا نه، قضاوت بهتری داشته باشید. اما این شاخص همه چیز را به شما نمی‌گوید. اینکه شاخص RSI در منطقه اشباع خرید یا اشباع فروش قرار گرفته باشد، الزماً به این معنا نیست که حتما صعود یا سقوط خواهد کرد. هیچ تضمینی دراین باره وجود ندارد.

نتایج شاخص قدرت نسبی باید با اندیکاتورهای دیگر ترکیب شود تا به شما کمک می‌کند، بازگشت روندهای محتمل را شناسایی کنید. ترید کردن بر اساس یک اندیکاتور تقریباً دیوانگی محض است. روش هوشمندانه آن است که مهارت‌هایتان را پیرامون چند اندیکاتور و اطلاعات مختلف گردآوری کنید تا به تصویر بزرگتری از آنچه در بازار می‌گذرد، دست یابید.

شاخص RSI تنها یکی از چند ابزاری است که می‌تواند به شما در پایش بازار کمک کند. استفاده از آن در استراتژی‌هایتان به فهمیدن نقاط مناسب خرید یا فروش کمک می‌کند. RSI روش فوق‌العاده‌ای است تا بدانید که آیا در زمان مناسبی وارد شده‌اید یا قصد خارج شدن دارید.

تشریح با یک مثال

هرچند شاخص RSI را می‌توان در هر بازاری از بازار سهام گرفته تا بازار مبادلات ارز خارجی استفاده کرد، اما برای توضیح استفاده آن از یک مثال استفاده می‌کنیم. با آغاز روند صعودی بازار ارزهای دیجیتال، بهتر است یکی از توکن‌ها را برای نمایش چگونگی کار کردن شاخص RSI انتخاب کنیم. بر اساس توییت یکی از تریدرهای توییتر که احترام زیادی برایش قائل هستم، توکن هایوترمینال (HVN) را برای آموزش شاخص RSI استفاده کرده‌ام. بیایید به وضعیت نمودار نگاه جزئی‌تری بیاندازیم و شرایط این توکن را ارزیابی کنیم. نمودار زیر قیمت جفت‌ارز HVN در برابر BTC را برای بازه زمانی ۵ روزه نمایش می‌دهد.

این نمودار تغییرات قیمت را به همراه حجم معاملات و شاخص RSI در زیر نمودار قیمت (نوسانگر نارنجی رنگ) نشان می‌دهد. بر اساس این نمودار در تایم‌فریم ۵ دقیقه‌ای، مقیاس سمت راست RSI که از ۰ تا ۱۰۰ درجه‌بندی شده، در بازه زمانی مذکور ۴ بار به سطح اشباع خرید یا همان ۷۰ رسیده است. رسیدن شاخص RSI به این سطح زمان مناسبی را برای فروش اعلام کرده است. در طرف مقابل شاخص قدرت نسبی ۲ بار به منطقه اشباع فروش یا همان ۳۰ رسیده که در واقع زمان مناسبی را در این مواقع برای خرید کردن نشان داده است.

عملکرد شاخص RSI تا چه اندازه درست بود؟

در تاریخ ۴ آوریل شاخص RSI تا حدود ۲۰ درصد نیز پایین آمد که یک سیگنال قوی از فروش بیش از حد این توکن را نشان می‌دهد. این باعث شد تا موقعیت مناسبی برای خرید این توکن در آن زمان به وجود آید. سیگنال دیگری که از این شاخص می‌شد گرفت، در تاریخ ۷ آوریل و با رسیدن آن به حدود ۷۵ درصد بود. در این حالت، توکن HVN وارد شرایط اشباع خرید شده بود اما چند ساعت بعدی را مشغول تثبیت قیمت و حرکات افقی شد.

هر چند پس از گذشت چند ساعت (حدود ۶ ساعت)، ریزش قیمت اتفاق افتاد. در این نمودار شاخص RSI روش مناسبی برای اعلام نقاط خرید و فروش بود.

با این حال RSI به تنهایی یک اندیکاتور کاملا مطمئن نیست و نباید به تنهایی بر اساس آن اقدام به خرید و فروش کرد. مانند تمامی تریدرهای تشنه اطلاعات دیگر، شاید شما هم هم‌اکنون علاقه‌مند شده باشید تا درباره این توکن تحقیقات بیشتری انجام دهید و وضعیت آن را بسنجید.

در این مورد خاص با بررسی رویدادهای مربوط به HVN می‌توان به همکاری آن با یک باشگاه بسکتبال و مهم‌تر از همه ایجاد میزهای فرا بورس در چند روز گذشته اشاره کرد.

استفاده از تحلیل فاندامنتال قطعا به کارتان خواهد آمد، اما استفاده از شاخص RSI به صورت‌های دیگر نیز امکان‌پذیر است. این شاخص به شما کمک خواهد کرد تا به نوعی از «حرارت» دارایی که دارید، با خبر شوید.

در ادامه سه کاربرد دیگر از این شاخص را که شما را در استفاده از آن به یک حرفه‌ای تبدیل می‌کند، معرفی خواهیم کرد:

۱. واگرایی RSI

همانطور که بحث شد، رویکرد خرید در مواقعی که یک توکن یا دارایی بیش از حد فروخته شده و همچنین فروش در مواقعی که بیش از حد خریداری شده، به نظر مناسب می‌رسد. اما از آنجا که طبیعت بازارهای مالی می‌تواند به یک باره پرنوسان شود، به احتمال زیاد این سیگنال‌ها نیز قدرت و اعتبار خود را در این شرایط از دست می‌دهند.

می‌خواهید محتاطانه‌تر از قبل در این شرایط عمل کنید؟

روشی به نام پیدا کردن «واگرایی» (Divergence) وجود دارد که به شما در این راه کمک می‌کند. همانطور که از نام خود عبارت نیز برمی‌آید، واگرایی شاخص RSI به معنی دنبال نکردن شرایط بازار است.

واگرایی زمانی به دردتان می‌خورد که روند RSI در جهت مخالف حرکت قیمت‌ها باشد. در این حالت فرصت بالقوه‌‌ای برای تغییر روند در قیمت‌ها می‌تواند پدیدار شود. استفاده از واگرایی‌ها نیازمند آن است که حداقل یکی از فرازها یا نشیب‌های به وجود آمده در RSI در منطقه اشباع خرید یا اشباع فروش قرار گیرد.

واگرایی در صورتی تشکیل می‌شود که قله‌های ایجاد شده در قیمت و RSI نسبت به قله‌های قبلی خودشان در سطوحی بالاتر یا پایین‌تر قرار گیرند.

واگرایی تشکیل شده در نموار NEO/BTC در تایم فریم ۴ ساعته

برای مثال همانطور که در نمودار نئو که مربوط به اواخر ماه نوامبر سال گذشته است دیده می‌شود، بین RSI و قیمت یک واگرایی مشاهده می‌شود. قیمت‌ در این نمودار کف پایین‌تری را ثبت کرده است اما قدرت فروشندگان به حدی نبوده که شاخص RSI کف پایین‌تری ثبت کند. از این جهت خط روندی که از هر کدام یک به دست آمده بر خلاف جهت دیگری است. پس از یک حرکت افقی چند روزه، قیمت‌ها افزایش پیدا کرده‌ و واگرایی تایید شده است. از واگرایی در بازار صعودی برای پیدا کردن نقطه احتمالی فروش نیز می‌توان استفاده کرد.

تقاطع خط میانی

در حقیقت شاخص RSI قدرت خریداران و فروشندگان را نسبت به هم می‌سنجد. نقاط اکسترمم (بیشینه و کمینه) تنها نقاطی نیستند که با پیدا کردن روند‌ در خرید و فروش به شما کمک کنند. خرید کردن در مواقعی که RSI به شدت پایین است و یا فروختن در مواقعی که RSI به شدت بالاست، تنها کاربرد این شاخص نیست.

برخی اوقات این شاخص در محدوده میانی نوسان می‌کند.

در این زمان بهتر است که توجه خود را به محدوده وسط نوسانگر یعنی حدود ۴۰ تا ۶۰ جلب کنید. در این محدوده نیز می‌توان نزاع بین خریداران و فروشندگان را مشاهده کرد. چرا RSI را برای زمانی که از خط ۵۰ عبور می‌کند، مورد استفاده قرار ندهیم؟ یک مثال از این کاربرد RSI در زیر آمده است:

استفاده از خط ۵۰ درصد در شاخص RSI

همانطور که در نمودار نیز مشخص شده، عبور RSI از خط ۵۰ به سمت بالا، در ۵ آوریل اتفاق افتاد. پس از آن قیمت تا ۱۲ ساعت حرکت افقی از خود نشان داده و سپس به سمت اهداف بالاتر اوج گرفت. آیا یک ارتباط همیشگی بین خط ۵۰ از شاخص RSI و قیمت وجود دارد؟ نه، اما می‌توان از این کاربرد قدرتمند RSI هم در تحلیل‌های خود استفاده کرد.

تغییر پارامترها به ۲۰ و ۸۰

معامله‌گران همیشه به دنبال آن هستند که سیگنال‌های واضح و مشخصی از نمودارها و شاخص‌ها دریافت کنند. یکی از اقداماتی که در جهت افزایش کیفیت تحلیل‌ها صورت می‌گیرد، تغییر پارامترهای شاخص RSI و تبدیل سطوح ۳۰ و ۷۰ به سطوح ۲۰ و ۸۰ است.

هر چند با انجام این کار برخی از فرصت‌های خرید یا فروش را از دست می‌دهید (چرا که پارامترهای شما سخت‌گیرانه‌تر عمل می‌کنند)، اما سیگنال‌هایی که از اندیکاتور دریافت می‌شوند ضریب اطمینان بالایی خواهند داشت.

به همان مثال قبلی توکن HVN برگردیم. در تاریخ ۴ آوریل شاخص RSI به زیر ۲۰ سقوط کرد. در آن زمان حرکات قیمت پیش از افزایش یافتن برای مدتی به صورت افقی دنبال شد. این نمودار مثال خوبی از سیگنال‌های قابل اطمینان‌تر RSI زیر ۲۰ است.

اگر اندکی شانس بیاورید، تحلیلتان هم جواب خواهد داد. استفاده از اندیکاتور قدرت نسبی حین خرید و فروش، استراتژی‌هایتان را قدرتمندتر می‌سازد. خبر خوب این است که می‌توانید این روش را در هر بازار (نه فقط بازار ارزهای دیجیتال) به کار گیرید.

فراموش نکنید که امتحان کردن و آزمودن ابزارهای مختلف، بهترین راه برای افزایش مهارت‌هایتان در تحلیل بازارهای مالی است. اگر شما نیز به طریق دیگری از این ابزار تحلیل استفاده می‌کنید، آن را در دیدگاه‌ها با کاربران دیگر به اشتراک بگذارید.

برای یادگیری کاربردهای RSI در کنار سایر اندیکاتورها و آمــوزش اندیــکاتور RSI استراتژی‌های مرتبط می‌توانید در دوره اطلس ارزدیجیتال شرکت کنید و ویدیوهای آموزشی را با پشتیبانی اساتید مجرب این دوره دریافت کنید.

ترکیب دو اندیکاتور RSI با دوره‌های تند و کند

یکی از مشکلات اصلی RSI این است که در مواقعی که روند قدرتمندی بر بازار حاکم باشد، این اندیکاتور نمی‌تواند سیگنال‌های مناسب همسو با روند تولید نماید. به عنوان مثال، همان طور که در تصویر زیر می‌بینید، هنگامی که روند صعودی قدرتمندی در نمودار وجود دارد، RSI طبیعتا به بالای سطح 50% صعود نموده و در تمام طول مسیر، در همین محدوده باقی خواهد ماند. بنابراین اصلا شاهد نزول اندیکاتور به درون ناحیه اشباع فروش، و سپس خروج مجدد اندیکاتور از درون این ناحیه و صدور سیگنال خرید نخواهیم بود. پس معامله‌گر در تمام مدت، صرفا نظاره‌گر روند قدرتمند بازار خواهد بود، بدون این که قادر به ورود به بازار و استفاده از سیگنال‌های تولیدی RSI باشد. برای رفع این مشکل چه باید کرد؟

بطور کلی اگر یک اندیکاتور به اندازه‌ای که مورد نظر شماست، سیگنال ورود و خروج تولید نکند، برای افزایش تعداد سیگنال‌ها چند راه‌حل داریم. اولا می‌توانیم پریود اندیکاتور را کاهش دهیم. با کاهش دوره تناوب اندیکاتور معمولا بسامد [41] و سرعت نوسانات آن بیشتر می‌شود. و اندیکاتور سیگنال‌های بیشتر و سریعتری تولید می‌کند، هرچند که مسلما میزان خطای سیگنال‌ها نیز به همین نسبت بیشتر خواهد شد.

دوما می‌توانیم به سراغ تایم‌فریم‌‌های پایین‌تر برویم. اگر در یک تایم‌فریم‌ خاص نتوانید سیگنال‌های موردنیاز را به قدر کافی مشاهده کنید، قطعا با مراجعه به تایم‌فریم‌‌های کوچک‌تر می‌توانید به اندیکاتور فرصت بیشتری برای دنبال نمودن نوسانات کوتاه‌مدت بدهید. و شاهد صدور سیگنال‌های بیشتر در تایم‌فریم‌‌های پایین‌تر باشید.

سوما می‌توانیم مرز نواحی اشباع خرید و فروش را تغییر بدهیم. بسیاری از معامله‌گران هنگامی که در یک نمودار خاص با نوسانات کند و محدود از جانب اندیکاتور مواجه می‌شوند، مرز نواحی اشباع را اندکی جابجا نموده و به عنوان مثال به جای سطوح 30 و 70 از سطوح 40 و 60 استفاده می‌کنند. اینکار مادامیکه برمبنای گذشته نمودار بتواند کارکرد مناسبی را به نمایش بگذارد، مورد قبول خواهد بود.

چهارما به عنوان آخرین و احتمالا بهترین روش، می‌توانیم به جای یک اندیکاتور، از دو اندیکاتور با پریودهای مختلف به عنوان ابزارهای Fast و Slow استفاده کنیم. به این ترتیب با استفاده از توضیحاتی که قبلا در خصوص این روش ارایه شد، می‌توانیم برمبنای کراس‌های صعودی و نزولی دو اندیکاتور نسبت به یکدیگر، تعداد فراوانی از سیگنال‌های ورود و خروج را تعریف نماییم.

به عنوان مثال در تصویر زیر، در همان نمودار قبلی که سابقا هیچ سیگنال خرید در آن مشاهده نمی‌شد، این بار از دو اندیکاتور RSI با دوره‌های 10 و 20 استفاده کرده‌ایم. اندیکاتور قرمزرنگ با دوره تناوب 10 و اندیکاتور آبی رنگ با دوره تناوب 20 تعریف شده‌اند. بنابراین RSI(10) نقش ابزار تُند و RSI(20) نقش ابزار کُند را ایفا می‌کند. همان طور که قبلا گفتیم در چنین مواقعی کراس صعودی اندیکاتورها به عنوان سیگنال خرید و کراس نزولی آنها به عنوان سیگنال فروش تلقی می‌شود. یعنی اگر RSI(10) از پایین به بالا از RSI(20) عبور نماید، به معنی صدور سیگنال خرید خواهد بود. بنابراین نقاط سبز رنگ در تصویر زیر، که از تلاقی رو به بالای خطوط قرمز و آبی با یکدیگر بدست آمده‌اند، متناظر با سیگنال Buy خواهند بود.

همان طور که ملاحظه می‌کنید در عین حال که هیچ‌کدام از اندیکاتورهای RSI(10) و RSI(20) به تنهایی قادر به تولید سیگنال ورود به بازار نبوده‌اند اما سیستم معاملاتی حاصل از مجموع دو اندیکاتور، موفق به تولید چندین سیگنال مناسب و سودآور شده است. برای خروج از بازار و تشخیص نقطه پایان معامله نیز می‌توانیم مانند سابق، از سیگنال فروش صادره توسط اندیکاتور بلندمدت، یعنی RSI(20) استفاده کنیم.

تصویر زیر، مثال دیگری را از ترکیب دو اندیکاتور RSI تند و کند بر روی نمودار سهام ایران‌خودرو به نمایش می‌گذارد. این روش بویژه برای معامله‌گران کوتاه‌مدت، که علاقمند به نوسانگیری‌های سریع و کوچک هستند، می‌تواند بسیار مناسب باشد. در بازار فارکس به این قبیل نوسانگیران اصطلاحا اسکالپر [42] گفته می‌شود.

ممکن است برخی دانشجویان برای ترسیم همزمان دو اندیکاتور RSI در پنجره‌ یکسان دچار مشکل بشوند. در تصویر زیر می‌توانید روش الصاق همزمان دو اندیکاتور مختلف را بر روی همدیگر در نرم‌افزارهای مفیدتریدر و متاتریدر مشاهده نمایید. کافیست ابتدا یکی از دو اندیکاتور را بر روی چارت بیاندازید. سپس برای اضافه نمودن اندیکاتور دوم، از منوی نمایش [43] (View) به پنجره راهبر [44] (Navigator) بروید و اندیکاتور دوم را مطابق شکل، انتخاب نموده، آن را دراگ [45] کنید و بر روی اندیکاتور اول بیاندازید.

در نرم‌افزار ره‌آورد نوین نیز جهت نمایش همزمان دو اندیکاتور RSI بر روی یکدیگر باید هنگام تعریف «موقعیت» اندیکاتور دوم، علامت تیک «جدید» را برداشته و از منوی «ناحیه» گزینه «ناحیه1» را انتخاب کنید:

ترید روکس

– همانطور که گفته شد این اندیکاتور بین دو سطح ٠ و ١٠٠ در نوسان می باشد. در این بین، دو سطح کلیدی ٣٠ و ٧٠ را به ترتیب به عنوان سطوح اشباع فروش و اشباع خرید می نامند.

اموزش اندیکاتور RSI

– همانطور که گفته شد این اندیکاتور بین دو سطح ٠ و ١٠٠ در نوسان می باشد. در این بین، دو سطح کلیدی ٣٠ و ٧٠ را به ترتیب به عنوان سطوح اشباع فروش و اشباع خرید می نامند. به این معنی که هر گاه مقدار RSI از عدد ٣٠ کمتر شود به این معنی است که شاهد فروش های افراطی در بازار هستیم و لذا امکان کاهش فشار فروش و صعود قیمت وجود دارد. بر عکس، عبور RSI از سطح ٧٠ به سمت بالا به معنی انجام خریدهای افراطی در بازار می باشد که در نهایت این خریدها ممکن است هر لحظه به پایان رسیده و شاهد نزول قیمت باشیم.

برای مثال به شکل زیر که نمودار قیمتی سهام مس باهنر را نشان می دهد توجه کنید. همانطور که مشاهده می کنیم در نقاطی که با خطوط عمودی نمایش داده شده اند شاهد وارد شدن RSI به مناطق اشباع خرید یا اشباع فروش بوده ایم که همین خرید و فروشهای افراطی به معنی علامتی برای تغییر جهت قیمت به شمار می آمده اند. برای مثال در نقطه ای که با فلش قرمز رنگ مشخص شده است مقدار RSI به کمتر از ٣٠ کاهش پیدا کرده که به معنی فروش افراطی بوده است و پس از مدتی شاهد کاهش فشار فروش و رشد قیمت سهم بوده ایم. و در نقطه بعدی که با فلش سبز رنگ نمایش آمــوزش اندیــکاتور RSI داده شده است شاهد افزایش RSI به بیش از ٧٠ بوده ایم که به معنی خرید افراطی بوده و پس از مدتی شاهد کاهش فشار خرید و نزول قیمت بوده ایم.

نکته ای که در مورد RSI باید به آن توجه نمود این است که ممکن است خروج RSI از مناطق اشباع، بدون افت یا صعود قیمت و فقط با نوسان قیمتی صورت بگیرد. برای روشن شدن موضوع اگر مجددا به نمودار قیمتی فباهنر توجه کنیم می بینیم که در محلی که با خط قرمز رنگ مشخص شده است RSI وارد منطقه اشباع خرید شده است، اما پس از مدتی بدون اینکه قیمت نزول چندانی داشته باشد، تنها با نوسان قیمت RSI از منطقه اشباع خرید خارج شده است. پس این موضوع آمــوزش اندیــکاتور RSI را همیشه به یاد داشته باشید که استفاده از اندیکاتور به تنهایی می تواند در برخی موارد باعث ایجاد خطا در تصمیم گیری شود و حتما باید در کنار سایر ابزار به کاربرده شوند.

یکی دیگر از کاربردهای جالب در استفاده از RSI به کاربردن خطوط روند همراه با این اندیکاتور می باشد.
به عبارتی به همان شکل که خطوط روند را در مورد قیمت استفاده می کنیم به طریق مشابه می توان همان خطوط را در مورد RSI نیز استفاده کرد. برای مثال به نمودار زیر که مربوط به سهم فباهنر می باشد توجه کنید:

همانطور که در این شکل دیده می شود می توانیم یک خط روند صعودی را برای اندیکاتور RSI رسم نماییم.مشاهده می کنیم چگونه پس از اینکه این خط روند به سمت پایین شکسته شد ، همزمان شاهد نزول قیمت بعد از خط عمودی بوده ایم.
به شکل زیر که مربوط به نمودار سهم خپارس می باشد توجه کنید:

مشاهده می کنید که چگونه بعد از شکسته شدن یک خط روند نزولی بر روی اندیکاتور RSI شاهد صعود قیمت سهم شروع شده است.
نکته ای دیگری که در مورد هر اندیکاتور وجود دارد و در بالا به آن اشاره کرده ایم استفاده از ابزاری دیگر در کنار یک اندیکاتور برای کاستن از میزان خطاهاست. برای مثال می توان به جای استفاده از هر یک از اندیکاتورهای RSI یا MACD به تنهایی، همزمان از این دو اندیکاتور در کنار هم استفاده کرد تا این ابزار بتوانند خطاهای یکدیگر را پوشش دهند.