تنوع‌بخشی در ابزارهای معاملاتی

پارچینی در گفتگو با رادیو اقتصاد: ضرورت بومی سازی ابزارهای مالی در بورس

سرپرست معاونت بازار بورس اوراق بهادار تهران بر ضرورت بومی سازی ابزارهای مالی در این حوزه تاكید كرد.

سید مهدی پارچینی در برنامه «روی خط اقتصاد» رادیو اقتصاد ضمن اشاره به اینكه یكی از راه های پوشش ریسك سرمایه گذاران تنوع بخشی به صنایع است، افزود: تنوع بخشی به سرمایه گذاران در بخش های مختلف اجازه توزیع سرمایه را می دهد.

وی اظهارداشت: برای ترمیم زیرساخت های معاملاتی راهكارهای مختلفی وجود دارد كه تنوع بخشی صنایع و تنوع بخشی ابزارهای مالی از جمله این راهكارهاست.

سرپرست معاونت بازار بورس اوراق بهادار تهران ادامه داد: ابزارهای مالی باید بر روی سامانه هایی راه اندازی شود كه توان پوشش این ابزارها وجود داشته باشد.

وی همچنین گفت: به دلیل وجود محدودیت هایی در بازار سرمایه ابزارهای مالی بر روی سامانه ابزارهای نفت راه اندازی شده است.

پارچینی افزود: بورس اوراق بهادار تهران دو رویكرد بهره گیری از توان متخصصان داخلی و بومی سازی ابزارهای مالی را مورد توجه قرار داده است.

وی با بیان اینكه برای بهره گیری از سامانه های خارجی به زمان نیاز است، اظهارداشت: در این راستا ضمن بهره گیری از توان متخصصان داخلی برای استفاده از ابزارهای مالی مذاكراتی با كشورهای اروپایی و آسیای شرقی در حال انجام است.

سرپرست معاونت بازار بورس اوراق بهادار تهران ادامه داد: اگر شركتی وارد بورس شد و در صنایع موجود بورس قرار نگرفت خود به طور مستقل به صورت یك صنعت معرفی می شود كه از آن با عنوان یك صنعت جدید یاد می شود.

وی صنعت خرده فروشی را از صنایع جدید بورس دانست و گفت: امید است با اتكا به دانش داخلی ابزارهای مالی در بورس بومی سازی شود.

پارچینی افزود: صنعت بورس در حال پیشرفت بوده و همواره به ابزارهای مالی جدید نیاز دارد بنابراین باید در این حوزه توسعه مداوم وجود داشته باشد.

وی در پایان به رادیو اقتصاد یادآور شد: اولویت در بهره گیری از ابزارهای مالی استفاده از توان متخصصان داخلی و بومی سازی این ابزارها است.

برنامه «روی خط اقتصاد» كاری از گروه كشاورزی شبكه رادیویی اقتصاد است كه از شنبه تا پنجشنبه هر روز ساعت 19 به مدت 55 دقیقه به تهیه كنندگی «نازنین كتابچی، سید وحید موسوی و حمید رضا كجوری» با هدف تحلیل و بررسی مهمترین خبرهای اقتصادی ایران و جهان به منظور اطلاع رسانی و آگاه كردن مخاطبان بر روی موج اف‌ام ردیف 98 مگاهرتز قرار می‌گیرد وعلاقه مندان می‌توانند برای دریافت فایل صوتی برنامه به سایت این رادیو مراجعه كنند.

بازار دارایی فکری

تشکیل بازار دارایی فکری به‌عنوان یکی از بازارهای نوین مالی به منظور تنوع بخشی به ابزارهای مالی جدید و ضرورت نوآوری در این ابزارها و خدمات به‌عنوان اهداف استراتژیک در بازار سرمایه از سال ۱۳۹۱ شکل گرفت و در اواخر سال ۱۳۹۲ با تدوین مقررات بازار دارایی های فکری به طور رسمی فعالیت خود را در بازار سوم فرابورس آغاز کرد. در بدو راه اندازی این بازار کارگزاری سهم آشنا با دیدگاه و رویکرد توسعه ای خود اقدامات لازم را برای حضور در این بازار شروع کرده و توانست در روز ۲۸ اردیبهشت ماه سال ۹۳ به عنوان اولین نهاد مالی اولین عرضه در بازار دارایی های فکری در بازار سوم فرابورس ایران را انجام دهد. کارگزاری سهم آشنا بهعنوان کارگزار پیشرو در زمینه بازار دارایی های فکری توانسته است با در اختیار داشتن بیش از ۶۰ درصد از عرضه ها در این بازار و همچنین بیشترین معاملات انجام شده در این بازارنقش به سزایی در راه اندازی این بازار داشته است.

لزوم راه اندازی بازار دارایی فکری

بازار دارایی فکری فرابورس که از آن با عنوان «بورس ایده» نیز یاد می‌شود، به منظور استفاده از ظرفیت های علمی در جهت پاسخگویی به نیاز بخش‌های صنعت،کشاورزی و خدمات و در راستای اجرای قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران و در جهت حمایت از حقوق فکری، معنوی و مادی اختراعات و طرح های مالکیت صنعتی شکل گرفت. حضور دارندگان حقوق مالکیت فکری در بازار دارایی های فکری می‌تواند ترتیبات لازم جهت تامین منابع مالی لازم برای تجاری سازی و عملیاتی‌کردن اختراعات و طرح ها را از یک سو فراهم آورده و از سوی دیگر پاسخگوی نیازهای صنایعی باشد که به صورت بالقوه به این اختراعات و طرح ها نیاز دارند.

بازارهای دارایی فکری بین المللی

حقوق مالکیت فکری قابل معامله در سایر کشورها عبارتند از طرح‌های فناورانه‌ای که با هدف توسعه تنوع‌بخشی در ابزارهای معاملاتی محصول یا دانش فنی مطرح می‌شوند و ضروری است تا این‌گونه طرح‌ها، دارای یک نمونه اولیه، ماکت، مدل و یا نتایج حاصل از اجرای آزمایشی در حوزه مربوطه باشند. در خصوص طرح‌های نیمه صنعتی که علاوه بر ویژگی‌های مذکور، دارای توجیه فنی و اقتصادی نیز بوده و تأییدیه‌های معتبر و مستندات لازم را دارا باشند. معروفترین این بازارها “بـورس بین‌المللی دارایی فکری در ایالات متحـده “IPXI” بوده که به‌ عنوان یکی از بازارهای مالی دارایی فکری در زمینه کشف قیمت، انجام معاملات و توزیع اطلاعات برای دارندگان مالکیت معنوی مطرح است. محصول اولیه قابل معامله در این بورس، قراردادهای حق مالکیت است که این گواهی همچون یک برگ سهام بر اساس ارزش قیمت‌گذاری شده و پس از پذیرش در بورس، مورد معامله قرار می‌گیرد.

اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری چیست؟ اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری را می‌توان به صورت زیر طبقه‌بندی کرد:

• حق ثبت اختراع: حقی انحصاری است که در قبال اختراع ثبت شده به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می‌شود.
• علائم تجاری: نشانه شاخصی است که معرف کالاها یا خدمات معین ایجاد شده توسط شخص یا شرکت خاصی است.
• طرح‌های صنعتی: طرح صنعتی جنبه تزئینی یا زیبایی‌شناسی کالا را نشان می‌دهد. طرح می‌تواند شامل خصوصیات سه بعدی مثل شکل کالا یا خصوصیات دوبعدیی مانند الگوها، خطوط و رنگ باشد.
• حق انحصاری اثر: عبارت از حقوق اعطا شده به پدیدآورندگان آثار و کارهای ادبی و هنری است.
• سایر موارد: شامل انواع ارقام گیاهی، نوآوری، علائم جغرافیایی، مالکیت صنعتی، تحقیق بنیادی و کاربردی، اختراعات و غیره.

روش های نقل و انتقالات اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری در فرابورس

در حال حاضر نقل و انتقالات انواع اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری شامل انواع اوراق گواهی ثبت اختراع، طرح صنعتی و علائم تجاری از طریق بازار سوم فرابورس ایرانن را می‌‌‌توان در ۴ گروه دسته‌‌‌بندی نمود:
نوع اول) عرضه اوراق بهادار شرکتهای سهامی خاص مبتنی بر دارایی فکری
ثبت یک شرکت جدید با شخصیت حقوقی «سهامی خاص» و مطابق با «اساسنامه نمونه فرابورس» نزد مرجع ثبت شرکت‌ها، توسط کارگزاری سهم آشنا و ارائه کپی کامل از اسناد ثبتی شرکت به فرابورس.
انتقال مالکیت حق اختراع مورد عرضه به شرکت ثبت شده فوق و ارائه تعهدات لازم، از طریق تنظیم سند در دفترخانه اسناد رسمی.
ارزش‌گذاری «سهام شرکت»، در صورت تمایل عرضه‌‌‌کننده، که تنها می‌‌‌تواند توسط کارگزاری سهم آشنا صورت پذیرد.
ارائه آگهی روزنامه رسمی در خصوص اعضای هیئت‌‌‌مدیره شرکت.
ارائه سند انتقال مالکیت دارایی فکری تنظیم شده در دفترخانه اسناد رسمی شامل شرح نقل و انتقال و تعهدات مربوطه.
ارائه کلیه مدارک مورد نیاز برای عرضه سهام شرکت سهامی خاص مبتنی بر دارایی فکری از طریق کارگزاری سهم آشنا و عرضه سهام شرکت پس از موافقت کمیته عرضه از طریق بازار سوم فرابورس.
اعلام معامله انجام ‌‌‌‌‌‌شده به مراجع مربـوطه توسط فرابورس.
نوع دوم) عرضه مستقیم و بی‌‌‌واسطه اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری
در این مرحله لازم است تا درخواست واگذاری و انتقال قطعی و همیشگی کلیه حقوق ناشی از ثبت دارایی فکری توسط کارگزاری سهم آشنا بر اساس «دستورالعملل سپرده‌گذاری و معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری در فرابورس ایران» و مبتنی بر «دستورالعمل اجرایی معاملات مبتنی بر مذاکره اوراق بهادار در فرابورس ایران» به فرابورس ارائه شده و انجام انتقال قطعی و همیشگی دارایی فکری نیز از طریق بیع یا صلح حق مالی و بر اساس تشریفات لازم جهت انتقال قطعی و همیشگی حقوق مذکور به خریدار یا خریداران جدید صورت پذیرد.
نوع سوم) عرضه حق بهره‌‌‌برداری اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری برای مدت زمان معین
در این مرحله لازم است تا درخواست واگذاری حق بهره‌‌‌برداری از حقوق دارایی فکری در مدت زمان معین توسط کارگزاری سهم آشنا بر اساس «دستورالعملل سپرده‌گذاری و معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری در فرابورس ایران» و مبتنی بر «دستورالعمل اجرایی معاملات مبتنی بر مذاکره اوراق بهادار در فرابورس ایران» به فرابورس ارائه شده و انجام معامله نیز در قالب قرارداد معاوضه یا صلح و بر اساس تشریفات لازم جهت واگذاری حق بهره‌‌‌برداری از حقوق مذکور به خریدار یا خریداران جدید صورت پذیرد.
نوع چهارم) عرضه حق بهره‌‌‌برداری اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری برای مقدار معین
در این مرحله لازم است تا درخواست واگذاری حق بهره‌‌‌برداری از حقوق دارایی فکری با تیراژ معین توسط کارگزاری سهم آشنا بر اساس «دستورالعمل سپرده‌گذاری وو معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری در فرابورس ایران» و مبتنی بر «دستورالعمل اجرایی معاملات مبتنی بر مذاکره اوراق بهادار در فرابورس ایران» به فرابورس ارائه شده و انجام معامله نیز در قالب قرارداد معاوضه یا صلح و بر اساس تشریفات لازم جهت واگذاری حق بهره‌‌‌برداری از حقوق مذکور به خریدار یا خریداران جدید صورت پذیرد.

عرضه اختراعات و یا طرح ها در فرابورس

مخترعان و صاحبان حقوق مالکیت معنوی که قصد تأمین مالی برای راه‌اندازی طرح‌های خود از طریق بازار دارایی فکری را دارند، می توانند پس از ثبت حقوق مالکیت معنویی خود نزد مراجع ثبت قانونی اعم از اداره کل مالکیت صنعتی به کارگزاری سهم آشنا مراجعه و درخواست خود را برای حضور در این بازار ارائه کنند.

مدارک مورد نیاز جهت پذیرش اختراعات و طرح های در فرابورس:

متقاضیان می بایست مدارک زیر را به کارگزاری سهم آشنا ارایه دهند:

• اوراق شناسایی مخترع طرح
• اوراق شناسایی مالک حقوق مادی ناشی از دارایی فکری (شخص حقیقی یا حقوقی)
• اوراق مربوط به ثبت دارایی فکری نزد مرجع ذیصلاح ثبت کننده.

مراحل انجام معامله در کارگزاری سهم آشنا برای مالکین اختراعات و طرح ها بدین شرح است:

گروه خبری : بورس کالا

بینا:نمایندگان مجلس به دوفوریت و یک فوریت طرح آزادسازی معامله سهام عدالت در بورس رای .

شاخص بورس ۱۰۰ واحد منفی شد

بینا:شاخص کل بورس در پایان معاملات امروز به واسطه فشار عرضه در نمادهای بزرگ از .

ابزارهای مالی نوین در بورس

بینا:معاون ناشران و اعضا شرکت بورس گفت: بورس تهران به منظور متنوع سازی ابزارهای مالی .

آتی سهام ابزاری برای کاهش ریسک

بینا:زمان سررسید معاملات قراردادهای آتی سهام در تاریخ های آینده است، اما در حال حاضر .

جزئیات نشست بورسی‌ها و مقامات بانک مرکزی

بینا:دردسرهای اساسنامه جدید بانک‌های غیردولتی مصوب شورای پول و اعتبار، این بار بورسی‌ها و مقامات .

نماد معاملاتی وتجارت متوقف شد

بینا:در پایان معاملات امروز نماد معاملاتی بانک تجارت جهت برگزاری مجمع عمومی فوق العاده به .

حرکت درجای شاخص در کانال ۷۱ هزار واحد

بینا:شاخص کل بورس طی یک ماه گذشته همچنان در کانال ۷۱ هزار واحدی به سر .

سمینار فرصت های سرمایه گذاری و تامین مالی در بورس

بینا:معاون توسعه بورس اوراق بهادار تهران گفت: 64 درصد خصوصی سازی صورت گرفته در کشور .

عرضه اولیه سهام با رویکرد تنوع‌بخشی به صنایع بازار سرمایه

بینا:مدیر ناشران فرابورس با اشاره به اینکه برای عرضه اولیه سهام باید با فرآیند ارائه .

شاخص کل بورس در کانال 71هزار واحد

بینا:شاخص کل بورس در پایان معاملات امروز با افت 12 واحدی در کانال 71هزار واحد .

وضعیت شرکت‌های بورسی در نیمه دوم سال

بینا:نیمه اول امسال با فراز و فرودهای زیادی گذشت؛ قیمت سهام شرکت‌ها ریزش کرد و .

شاخص کل ۱۹ واحد افزایش یافت

بینا:شاخص کل بورس در پایان معاملات امروز بورس تهران با افزایش ۱۹ واحدی به ۷۱ .

شاخص در مرز ۷۲ هزار واحد

بینا:شاخص کل بورس در پایان معاملات امروز با تأثیر مثبت شرکت‌های خودرویی و برخی بانک‌ها .

راه اندازی سامانه جدید پس از معاملات از ۴ آبان

بینا:بهره برداری آزمایشی از سامانه جدید پس از معاملات با حضور مدیران ارشد بازار سرمایه .

عامل افت شاخص برخی بانک‌ها در بازار سرمایه

بینا:دارابی گفت: بانک‌ها باید هزینه‌های بیشتری را نسبت به پولی که کسب می‌کنند پرداخت کنند .

تدوین راهکارهای تقویت صنعت کارگزاری

بینا:در نشست مشترک کانون کارگزاران بورس و رییس سازمان بورس و اوراق بهادار، با ارائه .

ناکامی شاخص در صعود به کانال ۷۲ واحدی

بینا:شاخص کل بورس در حالی پس از عبور از رقم ۷۲ هزار واحد در پایان .

تکذیب تغییر رئیس سازمان بورس

بینا:معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی در واکنش به انتشار شایعاتی مبنی بر تغییر رییس .

معاملات سهام عدالت در بورس

بینا:51 نماینده مجلس با تهیه طرحی با عنوان "آزادسازی معامله سهام عدالت در بورس" اعلام .

سهم ۰.۵ درصدی بورس از واگذاری‌های سال ۹۳

بینا:ز ابتدای امسال تاکنون ۳۲ هزار میلیارد ریال سهم دولتی واگذار شده که تنها ۰.۵ .

حضورصندوق‌های سرمایه‌گذاری خارجی در بورس

بینا:رویترز با اشاره به احتمال لغو تحریم ها علیه ایران در پی توافق هسته ای .

تنوع‌بخشی به ابزارهای بازار پول؛ از حساب‌ها تا صندوق‌های بازار پول

گزارش سیاستی تنوع‌ بخشی به ابزارهای بازار پول؛ از حساب‌ها تا صندوق‌های بازار پول توسط پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی تدوین شد.

به گزارش اگزیم نیوز از روابط عمومی پژوهشکده پولی و بانکی، در خلاصه مدیریتی این گزارش که توسط مهدی هادیان تدوین و حمید زمانزاده و سجاد ابراهیمی ناظران علمی آن بوده اند، آمده است: سیاست‌گذاری پولی در اقتصاد ایران طی دهه‌های گذشته مبتنی بر رویکرد هدف‌گذاری کل‌های پولی همانند نرخ رشد پایهٔ پولی و نقدینگی برای دستیابی به اهداف کلان اقتصادی شامل کنترل تورم و ثبات رشد اقتصادی بوده است که در عمل با توجه به ماندگاری نرخ‌های تورم دورقمی، موفقیت چندانی نداشته است. این در حالی است که تجارب دیگر کشورها طی دورهٔ گذشته بیانگر آن بوده است که دستیابی به هدف کنترل تورم و ثبات قیمت‌ها عمدتاً در چهارچوب هدف‌گذاری نرخ‌های بازار پول پیگیری شده است. به همین جهت، بانک مرکزی ج.ا.ا. نیز از اواخر سال گذشته با اعلام رویکرد نوین در سیاست‌گذاری پولی، گذر از هدف‌گذاری کل‌های پولی و حرکت به‌سمت هدف‌گذاری نرخ‌های سود کلیدی در بخش پولی را آغاز کرده است. بدیهی است، این تغییر رویکرد حرکتی انتقالی است و طی زمان با فراهم شدن زیرساخت‌ها و طراحی ابزارها و سازوکارهای آن امکان‌پذیر خواهد بود. در چنین شرایطی است که تغییرات کریدور نرخ سود و همچنین نرخ سود مبنا در بازار بین‌بانکی، توانایی اثرگذاری در سایر نرخ‌های بازار و همچنین منحنی نرخ بازده در اقتصاد به‌منظور مدیریت تقاضای کل و دستیابی به اهداف کلان اقتصادی خواهد داشت.

در این راستا، یکی از الزامات اساسی برای اثرگذاری در نرخ‌های بازدهی در اقتصاد، وجود طیفی از ابزارهای مالی کوتاه‌مدت است که با توجه به بانک‌محور بودن نظام مالی کشور، تمرکز این بحث بر ضرورت تعریف و طراحی ابزارهای بازار پول با استفاده از ظرفیت شبکهٔ بانکی و نهادهای مالی وابسته به آن‌ها در کشور است. بدیهی است، تنوع‌بخشی به ابزارهای پولی، در شرایطی که سیالیت نقدینگی بخش خصوصی افزایش یافته است و با جابه‌جایی آن بین بازارهای دارایی، سبب بروز تقاضاهای سوداگری و ایجاد نوسانات شدید قیمتی در این بازارها می‌شود، به‌نوعی می‌تواند با ارائهٔ پیشنهادهای جذاب به سرمایه‌گذاران، سبب هدایت نقدینگی و مهار تقاضاهای سفته‌بازی شود.

با توجه به ضرورت تنوع‌بخشی به ابزارهای بازار پول، در این گزارش جایگاه حساب سپردهٔ بازار پول و همچنین صندوق‌ سرمایه‌گذاری مشترک بازار پول در بخش پولی اقتصاد بررسی و دلالت‌های آن برای مدیریت نرخ‌های سود و دستیابی به اهداف کلان اقتصادی ارائه شده است.

صندوق سرمایه‌گذاری مشترک بازار پول

صندوق سرمایه‌گذاری مشترک بازار پول که صندوق بازار پول نیز نامیده می‌شود، نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است که منابع جذب‌شده را در ابزارهای مالی کوتاه‌مدت بسیار نقدشونده سرمایه‌گذاری می‌کند. این ابزارها شامل پول نقد، اوراق بهادار نزدیک به وجه نقد ، و اوراق بدهی با درجه اعتبار بالا و سررسید کوتاه‌مدت است. به‌عبارت‌دیگر، صندوق‌های بازار پول برای ارائهٔ گزینه‌های سرمایه‌گذاری با نقدشوندگی بالا و سطح بسیار پایین ریسک به سرمایه‌گذاران ارائه شده است. صندوق بازار پول ممکن است در طیفی از ابزارهای مالی مبتنی بر بدهی به شرح ذیل سرمایه‌گذاری کند:

* گواهی پذیرش بانکی بدهی کوتاه‌مدت که توسط بانک تجاری تضمین شده است؛

* گواهی سپرده - گواهی پس‌انداز بانکی با سررسید کوتاه‌مدت؛

* اوراق تجاری - بدهی کوتاه‌مدت بدون تضمین شرکت‌ها؛

* توافق‌نامه‌های بازخرید - اوراق بهادار کوتاه‌مدت دولت؛ و

* اسناد خزانه‌داری - اوراق بدهی کوتاه‌مدت دولت.

ازآنجاکه بازدهی این ابزارها به نرخ بهرهٔ بازار بستگی دارد، بازدهی کلی صندوق نیز تحت تأثیر نرخ بهرهٔ بازار خواهد بود و درنتیجه تغییرات آن سیگنالی مناسب برای هدایت سیاست پولی و در صورت لزوم بازنگری در نرخ‌های بهرهٔ کلیدی خواهد بود.

هرچند بسیاری از سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند مقادیری قابل‌ِتوجه از پول نقد را برای کوتاه‌مدت در چنین صندوق‌هایی نگهداری کنند، ازآنجاکه این صندوق‌ها عایدی سرمایه زیادی ندارد و ارزش اوراق بدهی نیز تحت تأثیر نوسانات نرخ بهره و سیاست پولی قرار دارد، اساساً برای اهداف سرمایه‌گذاری بلندمدت، مانند برنامه‌های بازنشستگی، مناسب نیستند. اما، دارندگان واحدهای این صندوق می‌توانند به‌طورمعمول در هر زمان پول خود را برداشت کنند، هرچند ممکن است طبق سیاست‌های مختص هریک از کارگزاری‌ها و یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری در تعداد دفعات برداشت در دوره‌ای خاص محدودیت داشته باشند؛ همچنین باید توجه داشت که صندوق‌های بازار پول تحت پوشش شرکت فدرال بیمهٔ سپرده نیستند، درحالی‌که حساب‌ها و سپرده‌های بانکی تحت پوشش این نوع بیمه هستند. در جدول ۱ مهم‌ترین مزایا و معایب سرمایه‌گذاری در صندوق‌ بازار پول آورده شده است.

جدول ۱. مزایا و معایب صندوق‌های بازار پول

مزایا

معایب

بازدهی بالاتر نسبت‌به حساب‌های بانکی

نبود تضمین و بیمه توسط FDIC

نبود عایدی سرمایه

حساسیت نسبت‌به نوسانات نرخ بهره و سیاست‌های پولی

در نظام مالی ایران، صندوق‌های سرمایه‌گذاری نخستین بار در اسفند سال ۱۳۸۶ معرفی و از اوایل سال بعد بصورت رسمی تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز به کار کردند. برخلافِ عرف متداول صندوق‌های بازار پول که صرفا بر ابزارهای با درآمد ثابت و نه اوراق سهام متمرکزند، طبق مقررات سازمان بورس و اوراق بهادر، صندوق‌های سرمایه‌گذاری «در اوراق بهادار با درآمد ثابت» می‌توانند بخشی از وجوه خود را در اوراق سهام شرکت‌های بازار سرمایه نیز سرمایه‌گذاری کنند و لذا به همین دلیل است که عمدتاً بازدهی‌های بالاتر از نرخ‌های سود رایج در بازار پول ارائه می‌دهند. یکی از اقداماتی که در این راستا برای سیاست‌گذار پولی متصور است، طراحی قواعد و سازوکارهایی برای تأسیس صندوق‌های بازار پول توسط بانک‌ها و مؤسسات اعتباری است که بتوانند با سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت، اسناد خزانه، و دیگر اسناد بدهی ایمن بازدهی بیشتری برای دارندگان واحدهای این صندوق‌ها نسبت‌به سپرده‌های بانکی به‌همراه داشته باشد. نکتهٔ مهم در این زمینه عمق‌بخشی به ابزارهای قابل‌ِسرمایه‌گذاری در این صندوق‌هاست که به‌عنوان نمونه، می‌توان به پذیرش‌های بانکی، تنوع‌بخشی در ابزارهای معاملاتی اوراق تجاری، و گواهی‌های سپرده اشاره کرد. علاوه‌براین، می‌توان با اضافه کردن دیگر ویژگی‌های صندوق‌ بازار پول ازجمله برخورداری محدود و مشخص از کارت نقدی و صدور چک به پشتوانهٔ این صندوق‌ها، جذابیت این صندوق‌ها را افزایش داد و درنتیجه بخشی از نقدینگی جامعه را برای خرید اوراق مشارکت و اسناد بدهی بخش دولتی هدایت کرد.

حساب سپردهٔ بازار پول

حساب سپردهٔ بازار پول که همچنین به‌عنوان حساب بازار پول نیز شناخته می‌شود، نوعی خاص از حساب‌های پس‌انداز بانکی و یا اتحادیه‌های اعتباری است و دارای برخی ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که در حساب‌های پس‌انداز متداول وجود تنوع‌بخشی در ابزارهای معاملاتی ندارد. اکثر این حساب‌ها نرخ بهرهٔ بیشتری نسبت‌به حساب‌های پس‌انداز رایج دارند و عمدتاً شامل امتیازاتی همچون برخورداری از چک و کارت نقدی نیز می‌شوند. علی‌رغم این، حساب‌های بازار پول شامل محدودیت‌هایی نیز هستند که باعث می‌شود در بحث تراکنش‌ها به‌اندازهٔ حساب‌های جاری و یا پس‌انداز انعطاف‌پذیر نباشند. می‌توان گفت، حساب‌ بازار پول ترکیبی از حساب‌های جاری و پس‌انداز است و زمانی که پول مازاد قابل‌توجهی داریم و متمایل به دریافت نرخ سود بیشتری نسبت‌به حساب‌های پس‌انداز هستیم؛ اما درعین‌حال، نیازمند تعداد دسترسی مشخصی به وجوه نیز هستیم، این ابزار می‌تواند قابل‌ِاستفاده باشد

حساب‌های بازار پول تنها ابزار ارائه‌شده توسط بانک‌ها و اتحادیه‌های اعتباری نیستند و حساب‌ها و سپرده‌های دیگری نیز وجود دارد که می‌توانند جایگزین و رقیب این حساب باشند. بااین‌حال، اغلب اوقات ممکن است مفهوم حساب‌های سپرده بازار پول (MMDA) با صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بازار پول (MMMF) خلط شود. ازآنجاکه هر دو گزینه در ابزارهای کوتاه‌مدتی همانند گواهی سپرده، اوراق بهادار دولتی، و اوراق تجاری سرمایه‌گذاری می‌کنند، می‌توانند گزینه‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری موقتی وجوه کوتاه‌مدت افراد، خانوارها، و شرکت‌ها باشد، اما تفاوت‌هایی نیز دارند. در جدول ۲ نیز مهم‌ترین تفاوت‌های این ابزارها با سایر ابزارهای پولی مشابه ارائه شده است.

جدول ۲. تفاوت‌های اساسی بین ابزارهای پولی عمده

حساب سپردهٔ بازار پول

(MMDA)

حساب پس‌انداز

(Saving Account)

حساب دیداری

(Demand Deposit)

گواهی سپرده

(CD)

صندوق سرمایه‌گذاری مشترک بازار پول (MMMF)

تعداد تراکنش در هر ماه

از آنجا که در بانکداری متعارف، حساب سپردهٔ بازار پول مشمول عایدی بهرهٔ بیشتر از حساب‌های پس‌انداز است، برای مقایسهٔ سودآوری در بانکداری اسلامی، نزدیک‌ترین جایگزین برای حساب پس‌انداز متعارف حساب سپردهٔ سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت خواهد بود. اکنون اگر در شرایطی، فرد متمایل به دریافت نرخ سودهایی بالاتر از نرخ سود سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت باشد، ولی نیازمند آن است که در هر ماه امکان تعداد برداشت مشخصی از این حساب را نیز داشته باشد، مشروط به آنکه مانده حساب از سطحی مشخص کمتر نشود، می‌توان به‌جای انتخاب سپردهٔ سرمایه‌گذاری مدت‌دار که برداشت قبل از موعد آن مشمول جریمه است، با تعریف حساب سپردهٔ بازار پول این نیاز مشتری را پاسخگو بود و درنتیجه با مدیریت مؤثر این منابع و هدایت آن به‌سمت بازار بدهی، از هجوم نقدینگی سرگردان به‌سمت بازارهای دارایی و ایجاد التهابات قیمتی جلوگیری کرد.

اما نکته‌ای که در این بحث وجود دارد میزان پایبندی بانک‌ها به قوانین و مقررات بانکی است. در ابتدا باید بررسی کرد که آیا بانک‌ها به حداکثر نرخ سود و جرائم برداشت قبل از موعد برای هریک از سررسیدهای سپرده‌های سرمایه‌گذاری مختلف پایبند هستند یا خیر؟ این بحث ازآن‌جهت مهم است که اگر نرخ سودها به یکدیگر نزدیک باشد و تفاوتی معنادار نداشته باشد، مشتریان اغلب سعی می‌کنند سپرده‌های با سررسید کمتر را انتخاب کنند که از انعطاف‌پذیری بیشتری در مدیریت جریان نقد برخوردار باشند و به‌عبارت‌دیگر عملاً نیازی به حساب سپردهٔ بازار پول نخواهد بود.

تجربهٔ شبکهٔ بانکی در ایران علی‌الخصوص در نیمهٔ نخست دههٔ ۱۳۹۰ نشان داده است که پایبندی چندانی به حداکثر نرخ‌های سود اعلامی در سررسیدهای مختلف، وجود ندارد و به انحای مختلف، از مصوبات شورای پول و اعتبار عدول شده است. در همین راستا، می‌توان به برابری تقریبی نرخ سود انواع سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار و تبدیل ‌شدن آن‌ها به حساب‌های روزشمار طی سال‌های ۱۳۹۲-۱۳۹۴ در برخی از بانک‌ها اشاره کرد. مورد دیگر، وجود حساب‌های پشتیبان است که در مقطعی، بانک مرکزی مجوز آن را در قالب مادهٔ ۲۴ دستورالعمل جدید حساب‌جاری داده بود. این مجوز باعث می‌شد هرگونه کسری در حساب‌جاری از حساب‌های غیردیداری قابل‌ِتأمین باشد. در چنین شرایطی، افراد وجوه حداقلی را در حساب‌جاری نگهداری می‌کنند و عمدهٔ نقدینگی برای انتفاع از عایدی نرخ سود به سپرده‌های سرمایه‌گذاری منتقل می‌شود. هرچند بانک مرکزی با مشاهدهٔ آثار آن در هزینهٔ تمام‌شدهٔ تجهیز منابع در شبکهٔ بانکی، در اوایل امسال ‌آن را لغو کرده است، اما می‌توان گفت این مجوز به‌نوعی همان کارکردهای حساب سپردهٔ بازار پول در بانکداری متعارف را داشته است، با این تفاوت که محدودیتی در تعداد برداشت‌های ماهانهٔ آن نداشته است.

جمع‌بندی و توصیه‌های سیاستی

مدیریت سیاست پولی مبتنی بر نرخ‌های سود برای دستیابی به اهداف کلان، مستلزم برخورداری از بازار پول پویا و عمیق است که در این راستا یکی از راهبردهای آن تنوع‌بخشی به ابزارهای بازار پول است. به‌همین‌جهت، در این گزارش سعی شد کارکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بازار پول و حساب‌های ‌سپردهٔ بازار پول به‌صورت خلاصه بحث و بررسی و دلالت‌های آن برای شرایط پیش‌روی سیاست‌گذاری پولی در اقتصاد ایران ارائه شود.

نتایج نشان می‌دهد، در شرایطی که پایبندی کامل به ضوابط و مقررات شورای پول و اعتبار در خصوص نرخ سود سپرده‌ها وجود داشته باشد، به این معنا که در عمل تفاوتی معنادار بین نرخ‌ سود سپرده‌ها در سررسیدهای مختلف وجود داشته باشد و برداشت‌های قبل از موعد مستلزم پرداخت جریمه و کاهش نرخ سود مؤثر باشد، وجود حساب سپردهٔ بازار پول می‌تواند ضمن برخورداری از انعطاف‌پذیری در برداشت وجوه و انجام دادن تراکنش، تا حدودی مشوقی برای سپرده‌گذاران برای برخورداری از نرخ سودهای نزدیک به بازار پول باشد. در چنین ساختاری، پیشنهاد می‌شود به‌منظور کاهش سیالیت و افزایش ماندگاری وجوه کوتاه‌مدت شبکهٔ بانکی، چهارچوب حساب‌ بازار پول تدوین شود.

علاوه بر حساب سپردهٔ بازار پول، صندوق‌های بازار پول نیز راهبرد دیگری است که ضمن استخراج نرخ‌های بازدهی از بازار پول و سیگنال‌دهی به سیاست‌گذار پولی برای هدایت کریدور نرخ سود، نقشی مؤثر در جذب نقدینگی‌های سرگردان و منابع کوتاه‌مدت خواهد داشت. در این زمینه نیز پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذار پولی با طراحی قواعد و سازوکارهای نظارتی زمینهٔ تأسیس این صندوق‌ها را توسط بانک‌ها و مؤسسات اعتباری فراهم کند. البته ضروری است که برای تنوع‌بخشی به ابزارهای قابل‌ِسرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها، علاوه بر اوراق مشارکت و اسناد خزانه، ابزارهای متداول دیگر ازجمله گواهی سپرده، پذیرش‌های بانکی، و اوراق تجاری نیز به‌تدریج به‌عنوان ابزارهای قابلِ‌معامله در بازار سرمایه عملیاتی شوند. بدیهی است این چهارچوب و سازوکار پیشنهادی مستلزم آن خواهد بود که بانک‌ها نیز وجوه حاصل از حساب‌های بازار پول و صندوق‌های بازار پول را صرف خرید اوراق مشارکت و اسناد بدهی بخش دولتی کنند که این امر نیز نقشی مهم در پذیره‌نویسی اوراق بدهی و تأمین مالی کسری بودجه دولت خواهد داشت.

تداوم عرضه‌های اولیه در بورس با توجه به شرایط بازار

مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران گفت: اکنون این شرکت به‌صورت متناوب و با توجه به شرایط بازار، عرضه‌های اولیه را در دستور کار خود قرار داده است.

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پایگاه خبری بازار سرمایه ایران، «محمود گودرزی» با اشاره به شرایط کنونی بازار سرمایه اظهار کرد: بازار سرمایه ذی‌نفعان متعدد و متفاوتی دارد. بر همین اساس، سازمان بورس به عنوان نهاد ناظر و ارکان به عنوان بازوهای اجرایی از وظایف متعددی برخوردار هستند، شرکت بورس تهران به نوبه خود، برنامه پذیرش شرکت‌ها و پذیرش شرکت‌های بزرگ در بورس تهران را در راستای عمق بخشی و تنوع‌بخشی به بازار در دستور کار خود قرار داده است.

وی ادامه داد: در همین راستا، مذاکراتی برای نمونه با شرکت ایرانسل انجام شده و امید می‌رود با همکاری سازمان بورس اوراق بهادار در کوتاه‌ترین زمان ممکن، پذیره‌نویسی این شرکت انجام شود.

گودرزی با اشاره به عرضه‌های اولیه در بورس تهران، عنوان کرد: در تنوع‌بخشی در ابزارهای معاملاتی حال حاضر شرکت بورس تهران به‌صورت متناوب و با توجه به شرایط بازار، عرضه‌های اولیه را در دستور کار خود قرار داده است. شرکت سیمان اردستان، شرکت سرمایه‌گذاری تدبیر، شرکت معدنی مرتبط با مجموعه غدیر از جمله شرکت‌هایی است که به‌زودی در بورس اوراق بهادار تهران عرضه اولیه می‌شوند.

مدیرعامل شرکت بورس تهران با بیان اینکه اطلاعات این شرکت‌ها و سایر شرکت‌هایی که عرضه اولیه خواهند شد، از طریق بخش عملیات بازار این شرکت منتشر می‌شود، بیان کرد: شرکت بورس تهران بر اساس ماده ۶ دستورالعمل پذیره‌نویسی و عرضه اولیه اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران، تارنمایی ویژه عرضه‌های اولیه به نشانی ipo.tse.ir را در سال گذشته راه‌اندازی کرد.

وی ادامه داد: در این تارنما، سرمایه‌گذاران و تحلیلگران می‌توانند با وارد شدن به پروفایل شرکت مدنظر خود، اطلاعاتی همچون گزارش ارزش‌گذاری، امیدنامه ، صورت‌های مالی و محتوای الکترونیکی جلسات معارفه را مشاهده کنند و در خصوص اطلاعات مالی و عملیاتی شرکت، پرسش‌های خود را مطرح کنند.

گودرزی در همین راستا تأکید کرد: تارنمای ipo.tse.ir به‌عنوان مرجع اصلی عرضه‌های اولیه بورس تهران تلقی می‌شود و از ابتدای سال تاکنون فرایند عرضه اولیه چهار شرکت انتقال داده‌های آسیاتک ، سیمان آبیک، سیمان اردستان و گروه سرمایه‌گذاری تدبیر در این تارنما انجام پذیرفته یا در حال انجام است.

مدیرعامل شرکت بورس تهران با اشاره به تدوین جدول عرضه‌های اولیه طی سال پیش‌رو اذعان کرد: زمان عرضه‌های اولیه به‌صورت تقریبی طی نامه‌ای مکتوب به سازمان بورس اعلام شده است. افزون بر عرضه اولیه‌های انجام شده در سال جاری همانند عرضه اولیه سیمان آبیک، در ارتباط با زمان سایر عرضه‌های اولیه بر اساس سنجش شرایط بازار، تصمیم‌گیری خواهد شد.

وی تقویت زیرساخت‌های بازار را از ضروریات شرایط کنونی بازار برشمرد و افزود: باید در بازار سرمایه زیرساخت‌هایی فراهم شود تا فرآیندهای معاملاتی دو طرفه شود. به نظر می‌رسد با توجه به اهمیتی که معاملات مشتقه و معاملات مربوط به فروش تعهدی دارند، لازم است حتماً سازمان بورس، ارکان و به‌ویژه شرکت بورس تهران و نهاد ناظر کمک کنند تا زیرساخت‌های فنی به‌گونه‌ای تقویت شوند تا شاهد معاملات دو طرفه باشیم.

گودرزی با بیان اینکه از وضعیت فعلی معاملات ابزارهای مشتقه رضایت چندانی ندارد، تصریح کرد: بازار سرمایه از این پتانسیل برخوردار است تا بتواند دارایی‌های پایه بسیار زیادتری را وارد بازار کرد. اکنون دارایی‌های پایه بازار رقم ۲۹ تا ۳۰ را نشان می‌دهد و این در حالی است که امکان توسعه آنها وجود دارد.

به گفته این مقام مسئول، بخش عمده‌ای از افرادی که در بازار سرمایه به‌صورت حرفه‌ای مشغول به کار هستند، جوانان تحصیل‌کرده هستند، بنابراین، لازم است ابزارها و زیرساخت‌های بازار حتماً توسعه پیدا کنند.

وی با اشاره تنوع‌بخشی در ابزارهای معاملاتی به اینکه همواره به سرمایه‌گذاران به‌ویژه افرای که از زمان یا دانش کافی برخوردار نیستند، توصیه می‌شود به‌صورت غیرمستقیم وارد بازار سرمایه شوند، تصریح کرد: شرکت بورس تهران در این راستا در تلاش است تا به نهادهای مالی دارای مجوز که می‌توانند صندوق‌های خود را به‌صورت ETF پذیرش کنند کمک کند تا فرایند این امر را تسریع کنند. سازمان بورس نیز به جدیت پیگیر این موضوع است.

گودرزی اظهار امیدواری کرد: امید می‌رود سمت عرضه متناسب با جریان ورودی پول، تقویت شود تا شاهد رشدهای غیرعادی و نامتعارف و همچنین شکست‌های ساختاری در روندهای بازار نباشیم.