اندیکاتورهای پیشرو

۲ – باند بالایی: با استفاده از ۲ انحراف معیاری تخمین زده میشود که از میانگین متحرک ساده بیشتر هستند.
۳ – باند پایینی: با استفاده از ۲ انحراف معیاری تخمین زده میشود که از میانگین متحرک ساده کمتر هستند.
7 اندیکاتور پرکاربرد در تحلیل تکنیکال
معاملهگران بازار بورس بر اساس استراتژی معاملاتی خود میتوانند تکنیکالیست یا بنیادیکار باشند؛ بدین معنی که تنها یکی از شیوههای تحلیلی را در معاملات خود استفاده کنند؛ اما واقعیت این است که اغلب معاملهگران برای اطمینان از از انتخاب خود، هر دو روش تحلیلی را به صورت همزمان استفاده میکنند. تکنیکالیستها از ابزارهای متفاوتی برای تشخیص موقعیت مناسب برای ورود یا خروج از یک سهم بهره میگیرند که یکی از سادهترین و در حال پیچیدهترین ابزارها، اندیکاتورها هستند . قبلا در مقاله تفاوت تحلیل تکنیکال و بنیادی در مورد تفاوت این دو نگاه تحلیلی آشنا شدیم، حال در این مقاله قصد داریم با 7 اندیکاتور پرکاربرد که تحلیلگران حرفهای تکنیکالیست برای شناسایی موقعیت خرید و فروش و روند حرکتی سهم استفاده میکنند، آشنا شویم.
اندیکاتور چیست؟
اندیکاتورها نمودارهای گرافیکی هستند که بر اساس اطلاعات قیمت سهم و سایر پارامترهای وابسته به آنها مانند حجم معاملات ترسیم میشوند و تصویری از گذشته یا آینده سهم به معاملهگر نشان میدهند.
اندیکاتورها بر اساس نوع دادههای قیمتی که برای رسم آنها استفاده میشود، به دو دستهی اندیکاتورهای پیشرو و دنبالهرو تقسیم میشوند. اندیکاتورهای دنبالهرو پس از حرکت قیمت و جابجایی بازار، هشدار و پیشبینی لازم را در مورد روند آتی قیمت اعلام میکنند و اندیکاتورهای پیشرو با استفاده از نوسانات قیمت این کار را انجام میدهند. حال که با تعریف ساده اندیکاتور آشنا شدیم، 7 اندیکاتور پرکاربرد را برای استفاده در معماملات خود معرفی میکنیم.
1- حجم تعادلی (On-Balance Volume)
اندیکاتور حجم تعادلی بر اساس حجم معاملات تعریف میشود و مبنای محاسبهی آن اختلاف حجم بالاترین و پایینترین قیمت در هر تایم فریم معاملاتی (به طور معمول روز) است؛ چنانچه میزان آن از قیمت بسته شدن کندل قبلی بیشتر باشد به آن اضافه شده و چنانچه کمتر باشد از آن کم میشود و این مقادیر خطی را تشکیل میدهد که نشاندهندهی جهت صعودی یا نزولی سهم است.
هنگامی که حجم تعادلی در حال افزایش باشد، نشان از ورود پول و تمایل بیشتر معاملهگران به خرید نسبت به فروش است و چنانچه حجم تعادلی رو به کاهش باشد در حقیقت حجم فروش از حجم خرید بیشتر شده و نشان از شروع یا ادامهی یک روند نزولی است. بنابراین حجم تعادلی به عنوان یک ابزار تایید روند عمل میکند. حجم تعادلی همچنین برای تشخیص واگراییها نیز کاربرد دارد. به طوری که اگر قیمت در حال افزایش باشد ولی حجم تعادلی در حال کاهش، به احتمال زیاد نشان از عدم حمایت خریداران از قیمتهای کنونی است و به زودی روند قیمت معکوس میشود.
2- خط تراکم یا توزیع (Accumulation/Distribution)
اندیکاتور تراکم (A/D) نیز همانند اندیکاتور حجم تعادلی است با این تفاوت که علاوه بر حجم معاملات، دادههای قیمت اعم از قیمت بالا، پایین و قیمت بسته شدن در هر دوره نیز در محاسبهی آن لحاظ میشود. این اندیکاتور نیز از دستهی اندیکاتورهای روندنما است و برای تایید روند و تشخیص واگراییها میتوان از آن استفاده کرد.
اگر اندیکاتور A/D روند صعودی داشته باشد و قیمتهای نیز در حال افزایش باشند، نشان اندیکاتورهای پیشرو از تمایل خریداران به خرید در قیمتهای بالاتر است که روند صعودی سهم را تایید میکند و چنانچه روند اندیکاتور و قیمت مخالف باشد، تمایل به خرید کاهش یافته و در حقیقت بر تعداد و تراکم فروشندهها افزوده شده است.
3- شاخص میانگین جهتدار (Average Directional Movement Index)
شاخص میانگین جهتدار (ADX) نیز یک اندیکاتور روندنما است که برای تعیین قدرت یک روند یا به طور کلی رونددار بودن یا نبودن یک سهم استفاده میشود. این اندیکاتور بین دو خط 20 و 06 حرکت میکند و وقتی ADX بالای 40 (خط میانی اندیکاتور) باشد، روند در جهت حرکت قیمت قدرت بیشتری دارد (روند پر قدرت است) و بسته به جهتی که قیمت در حال حرکت است صعودی یا نزولی میباشد؛ ولی هنگامی که اندیکاتورADX زیر 20 باشد، روند ضعیف یا حرکت قیمت بدون روند (نوسانی) است که نباید در آن مقطع معاملهای انجام داد.
این اندیکاتور از سه خط ADX (به رنگ مشکی)، +DI (به رنگ آبی) و -DI (به رنگ قرمز) تشکیل شدهاست؛ هرگاه ADX بیشتر از 20 و +DI بالاتر از –DI باشد سهم روند صعودی را طی میکند و درصورتی که ADX بیشتر از 20 و -DI بالاتر از +DI بود، سهم در یک روند نزولی قرار دارد.
4- اندیکاتور آرون (Aroon)
اندیکاتور آرون نسبت به سایر اندیکاتورهای رایج جدیدتر میباشد و به طور کلی نشانگر رونددار بودن یا نبودن قیمت است و معمولا در تایم فریم 25 روزه ترسیم میشود. این اندیکاتور بین صفر تا 100 نوسان میکند و اندیکاتورهای پیشرو شامل دو خط آرون بالا (Aroon-up) و آرون پایین (Aroon-down) است. از این اندیکاتور میتوان برای تعیین زمان شروع یک روند جدید نیز استفاده کرد. بدین صورت که هرگاه خط آرون بالا خط آرون پایین را به سمت بالا قطع کند، به احتمال زیاد روند صعودی در پیش خواهد بود و اگر آرون پایین آرون بالا را به سمت بالا قطع کرد، نشان از شروع یک روند نزولی است. دو خط آرون به نوعی مکمل یکدیگر هستند و زمانی که یکی از آنها به طور مثال در مقدار 100 است، آرون دیگر در مقدار صفر میباشد. زمانی که هر کدام از خطوط آرون بالای 70 درصد قرار بگیرند نمایانگر قوی بودن روند کنونی هستند.
5- اندیکاتور مکدی (MACD)
اندیکاتور مکدی مخفف (MACD) Moving Average Convergence Divergence، به معنی تشخیص میزان همگرایی و واگرایی میانگین متحرک قیمت در بازههای 12 و 26 دوره است و از آن در تعیین جهت، قدرت یک روند صعودی یا نزولی استفاده میشود. اندیکاتور مکدی از خط مکدی (به طور پیش فرض خط آبی در اندیکاتور) و خط سیگنال (خط قرمز رنگ در آن) و یک نمودار میلهای (هیستوگرام) تشکیل شدهاست. خط مکدی از تفاضل میانگین متحرک 26 دوره از 12 دوره و خط سیگنال از میانگین لگاریتمی 9 دوره از دادههای خروجی خط مکدی به دست میآید. نمودار میلهای نیز از اختلاف خط مکدی و خط سیگنال به وجود میآیند. در اندیکاتور مکدی خطی به عنوان خط صفر نیز وجود دارد که روی آن اختلاف خط مکدی و سیگنال صفر است و نمودارهای میلهای بالا و پایین آن نمایش داده میشوند. هرگاه خط مکدی خط سیگنال را از پایین قطع کرد و خطوط در ناحیه منفی (زیر خط صفر) بودند، سیگنال خرید و در صورتی که این تداخل در ناحیهی مثبت و از بالا اتفاق افتاد، سیگنال فروش صادر شدهاست.
6- شاخص قدرت نسبی معاملهگران (RSI)
شاخص قدرت نسبی معاملهگران یا (RSI)Relative Strength Index ، اندیکاتوری است که کاربرد مهم آن تشخیص قدرت و ضعف سرمایهگذاران بزرگ در مواقع حساس قیمتی (سطوح حمایت یا مقاومت) است. اگر این اندیکاتور روی دورهی 14 (حالت پیش فرض) تنظیم شده باشد، در حقیقت ۱۴ کندل آخر نمودار قیمت را مورد بررسی قرار داده و اطلاعات مربوط به تغییرات میانگین ضرر به میانگین سود را طبق فرمول خود محاسبه و نتیجه را به شکل نمودار نشان میدهد. بازه تغییرات در این اندیکاتور بین صفر تا 100 است و از این اندیکاتور برای تعیین زمانهای اشباع خرید یا فروش نیز استفاده میشود؛ به طوری که ناحیه صفر تا 30 را محدودهی اشباع فروش و 70 تا 100 را اشباع خرید میگویند. کاربرد مهم دیگر اندیکاتور RSI در تعیین واگراییهای قیمت است که بهتر از سایر اندیکاتورها میتوان آنها را تشخیص داد.
7- اندیکاتور استوکاستیک Stochastic
استوکستیک زیر مجموعهای از اندیکاتورهای پیشرو است که قبل از برگشت قدرتمند قیمت سهم، سینگال صادر میکند. این اندیکاتور مانند اندیکاتورهای RSI و MACD از قیمت و حجم معاملات تبعیت نمیکند و تابعی از سرعت حرکت قیمت و جهت حرکتی آن است. استوکستیک آخرین قیمت (قیمت Close) را نسبت به اختلاف بالاترین (High) و پایینترین (Low) قیمت نشان میدهد. این نوسانگرنما از دو خط K درصد که سریعتر روند قیمت را پیشبینی میکند و D درصد که کندتر از K درصد تغییر مییابد، تشکیل شدهاست. استوکستیک نیز بین صفر تا 100 نوسان میکند و دارای دو سطح ویژهی 20 و 80 است، که زیر سطح 20 درصد منطقهی اشباع فروش و بالای سطح 80 محدودهی اشباع خرید میباشد. در ناحیه اشباع خرید، در صورت برخورد خط K درصد از بالا به خط D درصد سینگال فروش و در صورت برخورد از پایین در محدودهی اشباع فروش سیگنال خرید صادر میشود.
کلام پایانی
اندیکاتورهایی که معرفی شد تنها قسمتی از هزاران اندیکاتور و ابزاری است که توسط معاملهگران بزرگ تولید شدهاست و برای موفقیت در بازار سرمایه و تبدیل شدن به یک معاملهگر حرفهای میبایست مجموعهای از این ابزارها را در کنار سایر تحلیلها مانند تابلوخوانی و تحلیل بنیادی به کار بگیرید.
اندیکاتور چیست و چه کاربردی دارد؟
تحلیل تکنیکال روشی برای ارزیابی اوراق بهادار با استفاده از نمودارها و دادههایی مانند قیمت و حجم معاملات است. این نوع تحلیل سعی دارد از نمودارها و سایر ابزارها برای تشخیص الگوها استفاده کند و پیشنهادهایی برای آینده ارائه دهد. در این مطلب به توضیح اندیکاتور چیست؟ انواع آن و کاربردشان میپردازیم.
اندیکاتور چیست؟
اندیکاتورها با استفاده از محاسبات ریاضی بر روی قیمت سهم و حجم معاملات آن، اطلاعات بسیار خوبی در مورد آن سهم، ازجمله شتاب قیمتی، روند حرکتی و سایر معیارهای مهم ارائه میدهند. معمولاً از اندیکاتورها برای تائید و اعتبارسنجی روند سهم استفاده میشود که در نهایت و با بهکارگیری اندیکاتورهای دیگر، منجر به سیگنال خرید و فروش میگردد. اندیکاتورها به دو دسته پیشرو (leading) و دنبالهرو (lagging) تقسیم میشوند.
اندیکاتورهای پیشرو بهطور معمول همراه با نوسانات قیمت و اندیکاتورهای دنبالهرو معمولاً با تأخیر، پس از حرکت قیمت و جابجایی بازار، هشدار و پیشبینی لازم را اعلام میکنند.
کاربردهای اندیکاتور (indicator)
بهطورکلی از اندیکاتورها در بازارهای مالی بر اساس تغییرات گذشته قیمت، به سه شکل استفاده میشود:
۱- هشدار: اندیکاتورها در برخی مواقع و بر اساس شرایط، قبل از تغییر روند یا همزمان با آن، علائم بازگشت روند را نمایش میدهند. پس یکی از مهمترین کاربردهای اندیکاتور، اعلام هشدارهای مناسب تغییر روند و جهت حرکتی قیمت است.
۲- پیشبینی: یکی دیگر از موارد استفاده از اندیکاتورها، پیشبینی قیمت مناسب برای ورود به سهم است.
۳- تایید: مهمترین استفادهای که از اندیکاتورها میشود، برای گرفتن تایید از تشخیص درست روند و جهت آن است. این روش معمولاً زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که تحلیلگر بر اساس دادههای تکنیکالی یا بنیادی، جهت و قیمت ورودی مناسب در بازار را پیشبینی کرده و از اندیکاتور برای تاییدگرفتن استفاده میکند.
انواع اندیکاتور
در این بخش به معرفی مهم ترین انواع اندیکاتورها میپردازیم، در ادامه همراه ما باشید.
اندیکاتور باندهای بولینگر (Bollinger Bands)
باندهای بولینگر که توسط جان بولینگر توسعه داده شده، شامل دو نوار نوسانی است که در بالا و پایین یک میانگین متحرک حرکت میکند. زمانی که میزان نوسانات افزایش یابد، باندهای این اندیکاتور پهنتر میشوند و زمانی که نوسانات کاهش مییابد، فاصله باندها از هم کمتر میشود. در برخی مواقع، کمتر شدن فاصله بین باندها بهعنوان سیگنال تغییر جهت روند سهم به شمار میآید. ذات پویای باندهای بولینگر باعث شده تا از آن همراه با تنظیمات استاندارد، برای تحلیل انواع اوراق بهادار استفاده شود.
ساختار باندهای بولینگر
۱ – میانگین متحرک ساده: این میانگین متحرک معمولاً در بازه زمانی ۲۰ روزه تنظیم میشود.
۲ – باند بالایی: با استفاده از ۲ انحراف معیاری تخمین زده میشود که از میانگین متحرک ساده بیشتر هستند.
۳ – باند پایینی: با استفاده از ۲ انحراف معیاری تخمین زده میشود که از میانگین متحرک ساده کمتر هستند.
کاربردهای باندهای بولینگر
- باندهای بولینگر پایین را میتوان بهعنوان محدوده حمایت در نظر داشت. برخورد قیمت به باندهای پایین، حاصل افزایش فشار فروش بوده و در این محدوده معمولاً تمایل به خرید سهم در بازار افزایش پیدا میکند.
سطح مقاومت احتمالی را نیز میتوان از باندهای بولینگر تشخیص داد. - از طرفی برخورد قیمت به باندهای بالایی نشاندهنده افزایش تقاضاست و معمولاً پس از برخورد قیمت به باند بالایی، تمایل به فروش در بازار افزایش مییابد.
- ترکیب این اندیکاتور با اسیلاتورهایی مانند RSI باعث کارایی بیشتر تحلیل میشود.
اندیکاتور ابر ایچیموکو (Ichimoku Cloud)
اندیکاتور ابر ایچیموکو که با نام «ایچیموکو کینکو هیو» نیز شناخته میشود یک اندیکاتور همهکاره است که برای تشخیص حمایت و مقاومت، تشخیص روند قیمت، سنجش شتاب و در نهایت یافتن سیگنالهای معاملاتی به کار میرود. این اندیکاتور توسط یک روزنامهنگار ژاپنی به نام «گیوچی هوسودا» توسعه داده شده و در کتاب هوسودا در سال ۱۹۶۹ انتشار یافته است. ایچیموکو کینکو هیو (Ichimoku Kinko Hyo) به معنی “نمودار تعادلی در یک نگاه” است، چون در یک نگاه، تحلیلگر تکنیکال میتواند روند را تشخیص دهد و سیگنالهای احتمالی را در آن روند بیابد.
شاید اندیکاتور ابر ایچیموکو روی نمودار به نظر کمی پیچیده باشد، اما در واقع یک اندیکاتور ساده و بسیار کاربردی است، در مجموع این اندیکاتور دارای مفاهیم ساده و قابل درک بوده و سیگنالها نیز کاملاً تعریف شده هستند.
کاربرد اندیکاتور ابر ایچیموکو
- شناسایی روند سهم
- شناسایی نقاط حمایت و مقاومت
- شناسایی جهت و قدرت روند
- کسب اطلاعات مهم از سهم در بازه زمانی کوتاه
- سیگنالهای ورود و خروج از سهم
- تعیین حد ضرر
- شناسایی نقاط برگشت قیمت سهم
اندیکاتور میانگین متحرک (Moving Average)
اندیکاتور میانگین متحرک، از اندیکاتورهای روندی است که از دادههای قیمت بهره میبرد. در نظر داشته باشید که اندیکاتور میانگین متحرک قیمت آینده را پیشبینی نمیکند، بلکه مسیر فعلی را مشخص مینماید. تحرک و نوسان میانگینهای متحرک نسبت به قیمت کمتر است؛ زیرا بر اساس میانگین قیمتهای گذشته رسم میگردند. پس میانگینهای متحرک کمک میکنند تا حرکات قیمت بهصورت نرم و هموارتر مشاهده شوند و نویزهای قیمت نیز گرفته شود.
این اندیکاتور پایه و اساس برخی اندیکاتورهای دیگر نظیر باندهای بولینگر، مکدی و … هستند. اندیکاتورهای میانگین متحرک ساده و میانگین متحرک نمایی، دو نوع میانگین متحرک پرطرفدار به شمار میآیند. این میانگینهای متحرک معمولاً برای تشخیص مسیر قیمت، روند و یافتن مناطق احتمالی مقاومت و حمایت به کار برده میشوند.
بهطور خلاصه میانگین متحرک، یک اندیکاتور پیرو روندی است و به همین خاطر در سیگنال دهی با تأخیر عمل میکند. شاید در نگاه اول برای بسیاری از معاملهگرانی که به دنبال سیگنالیابی هستند، چنین ویژگی خیلی خوشایند نباشد؛ اما اگر شما هم جزو افرادی هستید که با روند معامله میکنند، میانگین متحرک میتواند اطلاعات مفیدی در اختیار شما قرار دهد. میانگینهای متحرک شما را مجاب خواهد کرد که همراه با روند معامله کنید. همانند اکثر اندیکاتورهای تکنیکال نباید از اندیکاتور MA بهتنهایی استفاده کنید، شاید ترکیب میانگین متحرک با اندیکاتور RSI بتواند سیگنالهای بهتری صادر کند. سعی کنید در کنار اندیکاتور یا سبکی که برای تحلیل و معامله استفاده میکنید، میانگین متحرک را هم اضافه کنید. بهمرور زمان به مزایای استفاده از میانگین متحرک پی خواهید برد.
اندیکاتور MACD
این اندیکاتور (از نوع اسیلاتورها) مربوط به تعقیب روند و مقدار حرکت است و بین دو بازه نوسان میکند. به عبارتی بالای خط بودن آن، نشانگر روندی صعودی و قوی است و معمولاً پایین بودنش بیانگر روندی نزولی و فروش است. نقطه چرخش از فاز مثبت به منفی و بالعکس، نشانه تغییر روند در سهم است.
اندیکاتور RSI
اندیکاتور RSI (از نوع اسیلاتورها) نشانگر قدرت روند بوده و بین صفر تا صد نوسان میکند. معمولاً اگر این اندیکاتور زیر عدد ۳۰ باشد، نشانه اشباع در فروش و اگر بالای ۷۰ باشد، نشانه اشباع در خرید است.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد rsi، میتوانید آموزش rsi را مطالعه فرمایید.
اندیکاتور COT
این اندیکاتور مورد استفاده در بسیاری از صندوقهای سرمایهگذاری بوده و بازده سالیانه سرمایه را نشان میدهد. این اندیکاتور موقعیت پیشین و فعلی بازار را ترسیم میکند.
تفاوت اندیکاتورها با اسیلاتورها در چیست؟
۱. اسیلاتورها در اکثر مواقع در پنجرهای جدید زیر چارت نمایان میشوند نظیر مکدی، آر اس آی، استوکاستیک، اندیکاتور cci و….
۲. اسیلاتورها دارای دو محدوده اشباع خرید و اشباع فروش میباشند که معمولاً عددی بین ۰ تا ۱۰۰ را شامل میشود، بهعنوان مثال اسیلاتور RSI که اگر زیر خط ۳۰ قرار گرفته باشد، به معنی اشباع فروش است. همین مورد یک سیگنال بسیار عالی برای وارد شدن به یک پوزیشن خرید است، جالب این است که تنها در اسیلاتورها این قابلیت وجود دارد.
۳. یکی دیگر از تفاوتهای میان اندیکاتورها و اسیلاتورها در تشخیص دادن واگرایی است. توجه داشته باشید که فقط در Oscillator ها میتوان واگرایی را تشخیص داد. از کاربردیترین اسیلاتورها برای تشخیص واگرایی میتوان به RSI و MACD اشاره کرد.
نکته: در نظر داشته باشید اندیکاتورهای پیشرو که حتماً باید از این دو ابزار در کنار یکدیگر استفاده کنید. تشخیص اینکه ترکیب کدام یک از اندیکاتورها و اسیلاتورها با یکدیگر بازدهی بالایی دارد را باید با تجربه چندین ماهه و گاهی چندساله به دست آورد. در مجموع میتوان اندیکاتور و اسیلاتور را در کنار هم به کار برد و تائید ورود و خروج از سهم را بسیار قویتر کرد.
سخن آخر
در این مطلب به بررسی برخی از اندیکاتورهای پرطرفدار و ویژگیهای آنها پرداختیم. همینطور در انتهای مطلب، به تفاوتهای میان اندیکاتورها و اسیلاتورها اشاره شد. این ابزارها در بیشتر نرمافزارهای تحلیل تکنیکال موجود هستند (ازجمله نرمافزار تحلیل تکنیکال تحت وب آسا) و میبایست در زمان و موقعیت مناسب به کار گرفته شوند. مباحث اندیکاتورها بسیار گسترده است، درصورتیکه قصد دارید جزئیات بیشتری در مورد اندیکاتورها و اسیلاتورها و نحوه استفاده از آنها فرابگیرید، میتوانید از کلاسهای آموزشی تحلیل تکنیکال کارگزاری آگاه استفاده نمایید یا از فیلمهای آموزشی رایگان بورس موجود در بآشگاه بهره بگیرید.
اندیکاتور چیست و چه کاربردی دارد؟
همانطور که میدانید تحلیل تکنیکال در فرآیند معاملات سهام در بازار بورس، به عنوان یکی از ابزارهای مهم به شمار اندیکاتورهای پیشرو میآید. تحلیل تکنیکال با استفاده از نمودارها و سایر دادهها در ارزیابیهای سهام قابل استفاده است. در تحلیل تکنیکال ما به دنبال به دست آوردن ارزش ذاتی سهام نیستیم بلکه تلاش میکنیم با استفاده از ابزارهای موجود در این بخش به الگوها و پیشبینیهایی از آینده دست پیدا کنیم. در این مقاله قصد داریم به اینکه اندیکاتور چیست و چه کاربرد هایی در تحلیل تکنیکال دارد، بپردازیم.
اندیکاتور چیست؟
اندیکاتور یکی از ابزارهای مهم در تحلیل تکنیکال است که با استفاده از محاسبات ریاضی و معادلات پیچیده بر روی قیمت سهم و حجم معاملات آن، اطلاعات مهمی در رابطه با سهم در اختیار تحلیلگر میگذارد. اندیکاتور به عنوان یک ابزار مهم در تحلیل تکنیکال به منظور کشف الگو و پیشبینی روند سهم قابل استفاده است. از اندیکاتور نیز میتوان برای کشف نقاط مهم در نمودار سهم به منظور سیگنال خرید و فروش نیز استفاده کرد. در ادامه لازم است بدانید که اندیکاتورها به صورت کلی به دو دسته پیشرو (leading) و دنبالهرو (lagging) تقسیم میشوند. چهارچوب اندیکاتورهای پیشرو به این شکل است که با توجه به نوسانات و اتفاقاتی که بر روی قیمت سهم در بازار رخ میدهد، پیشبینی لازم را به شخص اعلام میکند اما اندیکاتورهای دنبالهرو کمی با تأخیر بعد از اتفاقاتی که بر روی سهم انجام میشود، هشدار و پیشبینی لازم را اعلام میکند.
نحوه استفاده از اندیکاتورها
در نظر داشته باشید که اندیکاتورها در بازار سرمایه و پروسه ارزیابی و تحلیل سهمها به سه روش قابل استفاده هستند:
هشدار:
اندیکاتورها پتانسیلی دارند که با استفاده از آن میتوان با توجه به تغییرات قیمتی که د سهم رخ میدهد به نوعی قبل از تغییر روند هشدارهای لازم را اعلام نماید پس به این ترتیب اندیکاتورها گزینه بسیار مناسبی برای اعلان هشدار تغییرات پیشرو برای هر سهم به شمار میآیند.
پیشبینی:
در بازار بورس ابزارهای مختلفی وجود دارد که با استفاده از آنها میتوانید نقطه ورود به سهم را کشف نمایید. در این میان اندیکاتورها از بهترین ابزارهای ممکن در تحلیل سهم به منظور کشف نقطه ورود به شمار میآیند.
تائید:
یکی از مهمترین کاربردهای اندیکاتور در تحلیل تکنیکال دریافت تائید از تشخیص صحیح روند سهام یا پیشبینی آن است. این فرآیند زمانی رخ میدهد که تحلیلگر با استفاده از دادههای در دسترس فرآیند تحلیل را آغاز کرده و در نهایت به دنبال یک تائید برای تشخیص روند سهم و پیشبینی آینده آن است.
آشنایی با اندیکاتورهای معروف
اندیکاتور باندهای بولینگر (bollinger bands)
این نوع از اندیکاتور همانطور که از نامش پیداست توسط جان بولینگر توسعه داده شد و شامل دو نوار نوسانی است که به نوعی در قسمت بالایی و پایینی نمودار اصلی در حرکت است. زمانی که در بازار بورس هیجانات قالب شود و سهم از نظر قیمتی در نوسانهای شدید باشد این نوارهای بالا و پایینی پهنتر شده و در نقطه مقابل زمانی که نوسانات در قیمت سهم کاهش یابد فاصله این دو نوار به نوعی از هم کمتر خواهد شد. تحلیلگران و فعالین بازار بورس با استفاده از همین فاصله بین دو نوار در این اندیکاتور قادر به کشف نقاط مهم به منظور ورود به سهم هستند. پس با این تفاسیر کارشناسان با استفاده از اندیکاتور باندهای بولینگر میتوانند نقاط ورود و خروج از سهم را تشخیص داده و معاملات خود را به بهترین شکل ممکن مدیریت نمایند.
ساختار باندهای بولینگر:
- میانگین متحرک ساده: اندیکاتورهای پیشرو این میانگین متحرک معمولاً در بازه زمانی ۲۰ روزه قال تنظیم است.
- باند بالایی: با استفاده از ۲ انحراف معیاری تخمین زده میشود که از میانگین متحرک ساده بیشتر هستند.
- باند پایینی: با استفاده از ۲ انحراف معیاری تخمین زده میشود که از میانگین متحرک ساده کمتر هستند.
کاربردهای باندهای بولینگر:
- باندهای بولینگر پایین به نوعی نمایانگر محدوده حمایتی سهم به شمار میآیند و زمانی که نمودار اصلی با باندهای پایین برخورد داشته باشد فشار فروش در آن نقطه بیش از حد بوده و در ادامه تمایل به خزید در این سهم افزایش پیدا خواهد کرد چرا که سهم افت خود را دیده و الان زمان مناسب برای ورود به سهم است.
- برخورد نمودار اصلی قیمت با باندهای بالا نیز به این معنی است که تقاضا برای خرید سهم بالاست و زمانی که این برخورد انجام شود به نوعی سهامداران به فروش سهم تمایل پیدا خواهند کرد. در نظر داشته باشید که برخی اندیکاتورها با هم قابل بررسی و ارزیابی هستند که در این مورد اندیکاتور RSI نیز از گزینههای خوب به شمار میآید. شما با استفاده و ترکیب این دو اندیکاتور در تحلیلهای خود قادر هستید که نقاط ورود و خروج از سهم را به راحتی پیشبینی نمایید.
اندیکاتور ابر ایچیموکو (ichimoku cloud)
اندیکاتور ابر ایچیموکو، به عنوان یک اندیکاتور مهم و همهکاره در فرآیند تحلیل تکنیکال قابل استفاده است. شما از این اندیکاتور میتوانید برای تشخیص نقاط حمایت و مقاومت، تشخیص روند اندیکاتورهای پیشرو قیمت، سنجش شتاب و یافتن سیگنالهای معاملاتی استفاده نمایید.
اندیکاتور ابر ایچیموکو در نگاه اول بر روی نمودار کمی پیچیده به نظر میرسد اما در صورت آشنایی با این اندیکاتور خواهید فهمید که به راحتی قابل بررسی و ارزیابی است، شما با استفاده از این اندیکاتور به راحتی سیگنال خرید و فروش در سهم را میتوانید پیشبینی کنید.
کاربرد اندیکاتور ابر ایچیموکو:
- شناسایی روند سهم
- شناسایی نقاط حمایت و مقاومت
- شناسایی جهت و قدرت روند
- کسب اطلاعات مهم از سهم در بازه زمانی کوتاه
- سیگنالهای ورود و خروج از سهم
- تعیین حد ضرر
- شناسایی نقاط برگشت قیمت سهم
اندیکاتور میانگین متحرک (moving average)
اندیکاتور میانگین متحرک در اصل از نوع اندیکاتورهای دنبال کننده هستند که از تغییرات قیمت سهم اطلاعات لازم را کسب میکنند. بر عکس حالات قبلی در اندیکاتورهایی که اشاره کردیم، این نوع اندیکاتور قیمت آینده سهم را پیشبینی نمیکند بلکه کاربرد اصلی آن به نوعی مشخص کردن مسیر فعلی سهم در بازار است. همینطور در نظر داشته باشید که تحرک و نوسان اندیکاتور میانگین متحرک نسبت به قیمت سهم کمتر است چون براساس میانگین قیمتهای گذشته رسم میشوند.
این اندیکاتورها در اصل به عنوان پایه و اساس برخی اندیکاتورهای دیگر مانند باندهای بولینگر، مکدی و… محسوب میشوند. دو نوع اندیکاتور میانگین متحرک در تحلیل تکنیکال که شامل: اندیکاتورهای ساده و میانگین متحرک نمایی هستند.
بررسی سایر اندیکاتورها
اندیکاتور MACD:این اندیکاتور مربوط به تعقیب روند و مقدار حرکت است. به زبان ساده زمانی که اندیکاتور مکدی در نمودار به سطح بالایی رسیده باشد نشاندهنده روند صعودی و مناسب در سهم مدنظر است و در نقطه مقابل زمانی که این اندیکاتور در سطح پایینتری قرار داشته باشد، سهم در حالت نزولی خواهد بود. همیشه به یاد داشته باشید که خطوط متقاطع اندیکاتور MACD، سیگنال محل خرید و فروش در سهم را به شما نمایش میدهد.
اندیکاتور RSI: اندیکاتور RSI نشانگر قدرت روند سهم در بازار است و قدرت حرکت را از آن دریافت میکنیم. همچنین کندل صعودی و نزولی را میتوان از این اندیکاتور دریافت نمود. فعالان بازار معمولاً در تحلیلهای خود از این نوع اندیکاتور به وفور استفاده میکنند.
اندیکاتور واگرایی: شما با استفاده از این اندیکاتور میتوانید به جزئیات دقیقی که در قیمت یک سهم نهفته است پی ببرید. همینطور سیگنالهای ارسال شده از این اندیکاتور را نمیتوان در خود قیمت مشاهده کرد. واگراییها اغلب برای شناسایی نقاط برگشتی و یا زمان معامله بکار رفته و قادر است حرکت آرام و روند ضعیف را نمایان کند.
اندیکاتور COT: از این اندیکاتور بیشتر در صندوقهای سرمایهگذاری استفاده میشود و با استفاده از آن میتوان بازده سالیانه سرمایه را حمایت کرد. در ضمن به شما این امکان را میدهد که موقعیت مکانی تاریخی را در برابر حرکت قیمت تاریخی دنبال کنید و استراتژیهای تجاری سودآور را به راحتی ایجاد نمایید.
سخن آخر
تحلیل تکنیکال یکی از بازوان قدرتمند تحلیل سهم در بازار سرمایه است، در فرآیند تحلیل تکنیکال شما قادر هستید از ابزارهای متنوعی استفاده کنید. در این میان اندیکاتورها از بهترین ابزارهای تحلیلی در این پروسه به شمار میآیند. در این مطلب به بررسی برخی از اندیکاتورهای پرطرفدار و ویژگیهای آنها پرداختیم. به منظور بهره بردن از این تکنیک تحلیلی میتوانید از نرمافزارهای متنوعی استفاده نمایید و در این میان برخی کارگزاریها مانند کارگزاری آگاه در سامانه معاملاتی این امکان را برای مشتریان خود محیا کردهاند و مشتریان علاوه اندیکاتورهای پیشرو بر امور خرید و فروش سهام قادر هستند که از نظر تکنیکالی هر سهمی را تحلیل نمایند.
اندیکاتورهای تکنیکال در بازار بورس
اندیکاتورهای تکنیکال ابزاری هوشمند برای پیش بینی یا دنبال نمودن یک روند و یا اطلاع از حجم معاملات در حال انجام در نمودار قیمت ارز، سهام یا کالا و… می باشند که با استفاده از فرمول های ریاضی و گاها بررسی تاریخچه نوسانات قیمت به نوعی راهنمای معامله گران در اعمال صحیح و به موقع معاملات آنها می شوند.
اندیکاتورها براساس نوع عملکرد
به طور کلی اندیکارتورها را می توان از جهت نوع عملکرد به دو دسته تقسیم نمود:
- اندیکاتورهای روند نما: این دسته از اندیکاتورها اغلب همراه نوسانات قیمت ترسیم می گردند (نیاز به پنجره جدیدی ندارد) و به علت حرکت همزمان با نمودار قیمت معمولا حداکثر و حداقلی ندارد.
- اندیکاتورهای نوسانگر: به دسته ای از اندیکاتورها اطلاق می گردد که بجای حرکت در راستا و بهمراه قیمت در نمودار اصلی، در پنجره ای جدا و حول محوری افقی و اغلب با حدود بالا و پایین تعریف شده، نوسان می کنند.
مقایسه اندیکاتورهای روند نما با اندیکاتورهای نوسانگر
روند نماها:
اصولا هنگامی استفاده از یک اندیکاتور روند نما توصیه می گردد که قیمت برای مدت زیادی روند مشخصی را در پیش گیرد. این نوع از اندیکاتورها اغلب تا هنگامی که روند از قدرت و انگیزه کافی برای ادامه مسیر برخوردار باشد، می تواند معامله گر را ترغیب به باقی ماندن در معامله کنونی (بطور مثال خرید) نماید. البته لازم بذکر اندیکاتورهای پیشرو است که این نوع اندیکاتورها با توجه به این مسئله که تنها با تحلیل نوسانات گذشته قادر به تحلیل وضعیت کنونی و آینده بازار می باشند، اغلب سیگنالهای معاملاتی را اندکی دیر هنگام نمایش می دهند. بنابراین برخی برای تشخیص نقطه بازگشت روند یا به اصطلاح پیش بینی روندی که هنوز رخ نداده است و همچنین شناسایی نقاط اشباع بازار از خرید (Overbought) و اشباع از فروش (Oversold) از انواع دیگری از اندیکاتورها استفاده می نمایند.
معامله گران عموما از این نوع اندیکاتورها برای بررسی امکان ادامه یا پایان یافتن روند فعلی استفاده می کنند. البته در صورت ترکیب مناسب این دسته از اندیکاتورها با دیگر انواع اندیکاتورها می توان استفاده بهتری از این گروه نشانگرها برد.
شاید این پست ها هم مفید باشد!
نحوه خرید سهام به زبان ساده – سبد سهام خود را بهینه و به روز کنید
نحوه خرید سهام به زبان ساده – نوع سفارش سهام خود را انتخاب کنید
نحوه خرید سهام به زبان ساده – تصمیم بگیرید که چند سهام بخرید
نحوه خرید سهام به زبان ساده – در مورد سهام مورد نظر برای خرید تحقیق کنید
نحوه خرید سهام به زبان ساده – یک کارگزار مناسب پیدا کنید
نوسان گرها:
بر خلاف اندیکاتورهای بر پایه روند، این نوع از نشانگرها توانایی عکس العمل زود هنگام در مقابل نوسانات ناگهانی قیمت را به خوبی دارا می باشند، بنابراین اغلب از این دسته از اندیکاتورها در پیش بینی نقطه گردش قیمت (نقطه بازگشت روند) و همچنین تولید سیگنال های زود هنگام استفاده می گردد. نقطه ضعف این نوع از اندیکاتورها را می توان در عدم توانایی و کارایی در روندهای طولانی قیمت و همچنین، بعضا سیگنال بسیار زود هنگام دانست.
اندیکاتورها براساس سرعت عکس العمل به تغییرات قیمت
به طور کلی اندیکاتورها را می توان از جهت سرعت عکس العمل به تغییرات قیمت به دو گروه؛ اندیکاتورهای متاخر (Lagging) و اندیکاتورهای پیشرو (Leading) طبقه بندی نمود.
- اندیکاتور متاخر (Lagging): به اندیکاتورهایی گفته می شود که از طریق محاسبه میانگین یا فرمول خاصی از داده های گذشته قیمت عمل می کنند.
این نوی اندیکاتورها معمولا یک بازده زمانی (به طور مثال به هر ۴ ساعت در یک نمودار ۴ ساعته یک بازه زمانی گفته می شود) از قیمت فعلی بازار عقب تر می باشند بدین معنی که سیگنال معاملاتی این نوع از اندیکاتورها اغلب و بر خلاف اندیکاتورهای پیشرو، پس از وقوع تغییرات قیمت ظاهر می شود و تقریبا قادر به پیش بینی جهت آینده قیمت نمی باشد. میانگین متحرک (MA) جزو این گروه از اندیکاتورها می باشد. اغلب از این نوع اندیکاتورها برای شناسایی روند استفاده می شود.
۲. اندیکاتورهای پیشرو (Leading): به اندیکاتورهای پیشرو اندیکاتورهایی گفته می شود که گاها علاوه بر استفاده از تغییرات گذشته قیمت با محاسبه و استفاده از فرمولی خاص، پیش از آنکه نوسانی رخ دهد نسبت به وقوع آن خبر می دهد.
این نوع اندیکاتورها به دلیل آنکه اقدام به پیش بینی تغییرات احتمالی قیمت در آینده می نمایند از درصد خطای بالاتری نسبت به اندیکاتورهای متاخر (که همراه با تغییرات قیمت حرکت می کند) برخوردار می باشند. (RSI) از این گروه اندیکاتورها می باشد. اغلب از این نوع اندیکاتورها برای کشف نقاط اشباع قیمت از خرید و فروش و نیز قدرت روند استفاده می گردد.
اندیکاتور چیست؟
یکی از پرکاربردترین و اساسیترین ابزارهای تحلیل تکنیکال ، اندیکاتورها هستند. با توجه به تجربیات مثبت تحلیلگران تکنیکال در به کارگیری اندیکاتورها، همیشه بعضی از آنها مورد توجه عموم تحلیلگران قرار گرفتهاند.
اندیکاتور یا شاخص، نمودارهای کمکی در تحلیل تکنیکال به شمار میروند که از مواد خام تحلیل تکنیکال یعنی قیمت، زمان و حجم و ترکیب آن با توابع ریاضی ترسیم میشوند.
در حقیقت اندیکاتورها یا استخراج اطلاعات از نمودار قیمت و زمان آنها را در توابع ریاضی معینی قرار میدهند که خروجی این اندیکاتورهای پیشرو فرآیند اطلاعاتی را جهت تصمیمگیری در آینده به تحلیلگران ارائه میدهد.
اندیکاتورها از طریق محاسبات ریاضی روی قیمت سهم و حجم معاملات آن اطلاعات بسیار مناسبی در رابطه با آن سهم، مانند شتاب قیمتی، روند حرکتی و دیگر معیارهای مهم ارائه میدهند.
اغلب از اندیکاتورها برای تایید و اعتبارسنجی روند سهم مورد استفاده قرار میدهند که سرانجام با بهکارگیری اندیکاتورهای دیگر، منتهی به سیگنال خریدوفروش میشود.
انواع اندیکاتور ها از حیث سیگنال زمانی
اندیکاتورها از لحاظ سیگنال زمانی به دو دسته پیشرو و پیرو (تاخیری) تقسیم میشوند. در ادامه به توضیح هر دسته میپردازیم.
این اندیکاتورها ویژگی حدس زدن تغییر جریان را دارند و برخی اوقات سطوح بازگشتی و سیگنال شکست را زودتر از نمودار قیمت به ما نشان میدهند.
این اندیکاتورها از نوع تاخیری به شمار میروند و اغلب روی نمودار قیمت قرار میگیرند و با کمی تاخیر نواحی برگشتی را تایید میکنند.
چهار دسته اصلی اندیکاتور ها
اندیکاتورها به 4 گروه اصلی تقسیم میشوند و هر یک قابلیتهای خاص خود را دارند.
سه گروه از اندیکاتورها در قالب اندیکاتورهای عمومی به حساب میآیند و یک گروه نیز جزء اندیکاتورهایی هستند که از طریق اسطوره بازارهای سرمایه گذاری جناب آقای «بیل ویلیامز» ایجاد شده است. در ادامه به توضیح این گروهها میپردازیم:
این اندیکاتورها از نوع تاخیری به شمار میروند و اغلب روی نمودار قیمت تشکیل میشوند و اغلب با میانگینگیری از نمودار قیمت اطلاعاتی را برای تحلیل و تصمیمگیری در اختیار تحلیلگر قرار میدهند.
اندیکاتور نوسانگر همان طور که از نام آن پیدا است نوسانگر هستند و در محدوده منحصربهفردی حرکت میکنند. نوسانگرها قابلیت بررسی قدرت جریان را دارند و چنانچه ضعفی در جریان ایجاد شود تا حدودی در نوسانگر قابل رویت است.
از قابلیتهای دیگر نوسانگر بررسی هیجانات بازار است و زمانی که خرد جمعی واکنشی به قیمتها نشان دهد، نوسانگرها نیز به این مسئله واکنش نشان میدهند و تا حد بسیاری به تحلیلگر کمک میکنند تا کیفیت تحلیل خود را بالا ببرند.
حجم یک نوع از ندیکاتورها به شمار میرود که حجم معاملات و ارزش آن را مورد بررسی و ارزیابی قرار میدهند. حجم معاملات در تایم فریمهای معینی دارای معانی مهمی برای تحلیلگران به حساب میآید که استفاده از این اندیکاتورها در تصمیمگیری آنها تاثیر بسیاری دارد.
این نوع از اندیکاتورهای بیل ویلیامز از طریق شخص آقای «ویلیامز» طراحی و بهوسیله دختر ایشان بهیه سازی شدهاند. در طراحی این اندیکاتورها فرمولهای ریاضی، فیبوناچی و اعداد و واکنشگرا به کار گرفته شده است.
آشنایی با برخی از اندیکاتور های پر طرفدار
اندیکاتور مکدی به وسلیه آقای «جرالد اپل» طراحی شده است که به بررسی قدرت و شتاب روند میپردازد. این اندیکاتور شامل دو میانگین متحرک با نامهای «خط مکدی» و «خط سیگنال» است که تقاطع این دو خط در نقاطی منحصربهفرد سیگنالهایی برای تحلیلگران صادر میکند که میتواند اساس تصمیمگیری قرار گیرد.
یکی از مهمترین اندیکتورها، شاخص قدرت نسبی است که قدرت جریان و جهت آن را به خوبی حدس میزند. این اندیکاتور در گروه نوسانگرها قرار دارد و اغلب برای استراتژیهای معاملاتی خرید در پایینترین قیمت و فروش در بالاترین قیمت به کار گرفته میشود.
یکی از اندیکاتورهای دنبالهرو روند میانگین متحرک است چرا که با میانگینگیری از قیمتهای گذشته متوسط قیمت را در دورههای مختلف مورد ارزیابی قرار میدهند.
معمولا میانگین متحرک به دو شکل ساده و نمایی محاسبه میشود. در روش محاسبه به شکل نمایی به قیمتهای نزدیکتر به انتهای دوره وزن بیشتری داده خواهد شد.
این نوع اندیکاتور به وسلیه آقای «ولز وایلدر» طراحی شده است تا تغییرات ناگهانی روند را شناسایی نماید و نواحی برگشتی را تشخیص دهد. پارابولیک سار نیز مانند میانگین متحرک پیرو روند است با این تفاوت که از نظر سیگنال زمانی بهصورت بهینهتر عمل میکند.
این اندیکاتور برای دریافت تائیدیه برگشت روند بسیار مناسب و روش کار با آن بسیار راحت است.
یکی از پرطرفدارترین اندیکاتورها در میان نوسانگیرها بدون شک استوکستیک است و در بازارهای پرنوسان مانند بازار ارز و بازار آتی بسیار پرکاربرد است.
این اندیکاتور برای ورود و خروج فوری از سهم بسیار مناسب است و هر چقدر عمق بازار بیشتر باشد این اندیکاتور کارکرد بهتری خواهد داشت.
- باندهای بولینگر (Bollinger Bands)
این اندیکاتور به وسیله «اندیکاتورهای پیشرو اندیکاتورهای پیشرو جان بولینگر» گسترش داده شده است. در حقیقت شامل دو نوار نوسانی است که در بالا و پایین یک میانگین متحرک در حال حرکت هستند.
با بالا رفتن نوسانات، پهنای باند این اندیکاتور نیز افزایش مییابد. اغلب کاهش فاصله میان خطوط این اندیکاتور به عنوان سیگنال تغییر روند تعبیر میشود.
ابر ایچیموکو (Ichimoku Cloud)
این اندیکاتور به وسیله یک روزنامه نگار ژاپنی به نام «گوچی هوسودا» گسترش داده شده است.
با به کارگیری آن میتوان به تشخیص مایت و مقاومت، روند رکت، سنجش شتاب و غیره یک سهم اقدام کرد. شاید در نگاه اول این اندیکاتور سخت و پیچیده به نظر برسد، ولی در اصل کارکردن با آن سخت نیست.ما در مقاله ای جداگانه به صورت مفصل در مورد ابر ایچیموکو (Ichimoku Cloud) صحبت کرده ایم.
3 مزایت استفاده از اندیکاتور در تحلیل تکنیکال را در ادامه توضیح خواهیم داد.
1- موجب میشود تا تعداد بسیاری از معاملات خود را به شکل اتوماتیک صورت دهید.
2 – به تحلیل جریان بازار کمک میکند.
3 – اشتباهات تحلیل را بسیار کاهش میدهد.
تفاوت اندیکاتور ها با اسیلاتور ها در چیست؟
اغلب اسیلاتورها در پنجرهای جدید و در زیر نمودار قیمت نمایش داده میشوند، ولی اندیکاتورها روی نمودار قیمت مشاهده میشوند. اسیلاتورها دارای محدوده اشباع خریدوفروش هستند، ولی اندیکاتورها از چنین ویژگی بهره نمیبرند.
اسیلاتورها قادر به تشخیص واگرایی نیز هستند و در این میان RSI و MACD از پرکاربردترینها به شمار میروند. البته بهتر است که از اندیکاتور و اسیلاتور به شکل همزمان استفاده نمایید که این مسئله نیز بیشتر از مباحث تئوریک، به تجربه شخصی شما وابسته است.
نتیجه گیری
اندیکاتورها در تحلیل تکنیکال دارای جایگاه منحصربهفردی هستند. تقریبا تمام تریدرها حداقل یکی از آن ها را در استراتژی معامله گری خود استفاده میکنند. اسیلاتورها نیز زیر مجموعه اندیکاتورها به شمار میروند که در یک پنجره دیگر در زیر نمودار قیمت یا نرخ قرار میگیرند.
از اسیلاتورها برای پیدا کردن واگرایی و علاوهبر این نواحی اشباع خریدوفروش بهرهبرداری میشود. انتخاب یک اندیکاتور به استراتژی معاملاتی ارتباط دارد و این که در یک استراتژی کدام یک از اندیکاتورها در کنار هم استفاده شوند به دانش و تجربه تریدر باز میگردد.
طبق تجربیات به دست آمده مشخص شده است که اندیکاتورها در بهبود کیفیت تحلیل تاثیر بسیاری دارند.